Enendometriozis veya halk arasındaki adıyla çikolata kisti, normalde rahmin içinde gelişen endometriyum dokusunun bir benzerinin rahim dışında da gelişmesi ile ortaya çıkan ve genelde ağrılı olan bir bozukluktur. Çikolata kisti en yaygın şekilde yumurtalıklarda, fallop tüplerinde ve pelvisin dokularında görülür. Nadiren de olsa pelvik organların dışına yayılabilir.
Çikolata kistinde, endometriyuma benzeyen doku, endometriyum dokusu gibi her adet döngüsünde kalınlaşır, parçalanır ve kanama ile atılır. Ancak bu dokunun vücut dışına atılabilmesi için bir yol olmadığından, içeride kalır. Yumurtalıklar bu işin içinde olduğunda endometriyom adı verilen kistler ortaya çıkarlar. Çevredeki dokular rahatsız olurlar, zaman içerisinde yara dokusu ve yapışmalar ortaya çıkar. Bu anormal fibröz doku parçaları pelvik doku ve organların birbirlerine yapışmalarına sebep olurlar.
Endometriozis bazen ağır olmak üzere özellikle adet dönemlerinde ağrılara sebep olabilir. Ayrıca doğurganlık problemleri de ortaya çıkabilir. Neyse ki etkili tedavi yöntemleri mevcut.
Belirtileri
Çikolata kistinin birincil belirtisi pelvik ağrıdır ve genelde adet dönemi ile bağlantılıdır. Adet döneminde pek çok kişi sancılar geçirse de, çikolata kisti olanlarda ağrılar normalden çok daha fazla olur. Ağrı zamanla da artabilir.
Endometriozistin yaygın işaret ve belirtileri şöyle:
- Ağrılı adetler: Pelvik ağrı ve sancılar adetten önce başlarlar ve adetten sonra bir kaç gün daha devam edebilirler. Ayrıca bel ve karın ağrınız da olabilir.
- Cinsel ilişkide ağrı: Cinsellik sırasında veya sonrasında ağrı yaygındır.
- Tuvalete çıkınca ağrı: Özellikle adet döneminde tuvalete çıkınca ağrılar yaşanabilir.
- Aşırı kanama: Arada bir adet çok ağır geçebilir veya adetler arasında da kanama olabilir.
- Kısırlık: Bazen, çikolata kisti kısırlık tedavisi arayanlarda tanısı konulan ilk problemdir.
- Diğer işaret ve belirtiler: Özellikle adet dönemlerinde yorgunluk, ishal, kabızlık, şişkinlik ve bulantı yaşayabilirsiniz.
Ağrının şiddeti, rahatsızlığın durumuna dair güven veren bir işaret olmayabilir. Çok ağrılı hafif bir kistiniz olabilir veya hiç ağrı olmaksızın ağır bir endometriozis vakası olabilirsiniz.
Çikolata kisti bazen pelvik ağrılara sebep olabilen pelvik inflamatuvar hastalığı veya yumurtalık kistleri ile karıştırılabiliyor. Ayrıca rahatsız bağırsak sendromu adı verilen ishal, kabızlık ve karın sancılarına sebep olan rahatsızlıkla da karışabilir. Bu sendrom endometriozis ile birlikte de olabilir ve bu da tanıyı zorlaştırır.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Eğer çikolata kistine işaret edebilecek belirtileriniz varsa doktorunuza görünün.
Endometriozistin yönetimi zor olabilir. Erken teşhis, multidisipliner bir tıp ekibi ve teşhisin anlaşılır olması, belirtilerin daha iyi yönetilmesini sağlayabilir.
Sebepleri
Endometriozistin tam sebebi kesin olmasa da muhtemel açıklamalar şöyle:
- Geriye kaçan adet kanaması: Bu rahatsızlıkta, endometriyal hücreleri içeren adet kanı geriye doğru fallop tüplerine doğru akar ve bedenin dışına çıkmak yerine pelvik boşluğu doldurur. Bu endometriyal hücreler pelvik duvarlara ve organlara yapışırlar, burada büyümeye, kalınlaşmaya devam ederler ve her adet döneminde kanama yaparlar.
- Peritoneal hücrelerin dönüşümü: Endüksiyon teorisi olarak bilinen teoride uzmanlar, hormonların veya immün faktörlerin peritoneal hücrelerin endometriyal benzeri hücrelere dönüşümünü sağladığını düşünüyorlar.
- Embriyojenik hücre dönüşümü: Östrojen gibi hormonlar embriyonik hücrelerin ergenlik döneminde endometriyal benzeri hücre implantlarına dönüşmesine sebep olabilirler.
- Ameliyat izi yerleşimi: Histerektomi veya sezaryen gibi operasyonlardan sonra endometriyal hücreler ameliyat kesiğine yerleşebilirler.
- Endometriyal hücre nakli: Kan damarları veya lenf sistemi endometriyal hücrelerin bedenin diğer bölümlerine gitmesine sebep olabilirler.
- İmmün sistem bozuklukları: Bağışıklık sistemindeki problemler bedenin endometriyal benzeri rahim dışında büyüyen dokuların tanımasını ve yok etmesini önleyebilir.
Risk Faktörleri
Bazı faktörler çikolata kisti geliştirme riskinizin artmasına sebep olur:
- Hiç doğum yapmamak
- Adetin erken yaşta başlaması
- Daha ileri yaşlarda menopoz başlangıcı
- 27 günden daha kısa olan adet döngüleri
- Bir kaç günden daha fazla süren ağır adet kanamaları
- Bedeninizde östrojen düzeyinin daha yüksek olması veya bedenin ürettiği östrojene daha uzun bir süre maruz kalması
- Düşük vücut kitle endeksi
- Çikolata kistine sahip bir veya daha fazla akraba
- Adet akıntısının vücut dışına normal şekilde çıkmasını önleyen herhangi bir tıbbi rahatsızlık
- Üreme sistemi anormallikleri
Komplikasyonlar
Kısırlık
Çikolata kistinin temel komplikasyonu doğurganlıkta azalmadır. Rahatsızlığa sahip kadınların %30-50’si hamile kalmakta zorlanıyor.
Hamileliğin oluşması için yumurta, yumurtalıktan salınmalı ve fallop tüpüne geçmeli, burada sperm tarafından döllenmeli ve ardından rahim duvarına tutunarak gelişimine başlamalı. Endometriozis tüpün tıkanmasına sebep olabilir ve yumurta ile spermin birleşmesini önleyebilir. Fakat rahatsızlığın doğurganlığı genelde sperm veya yumurtaya zarar verme gibi daha az direkt yöntemlerle etkilediği görülüyor.
Yine de hafif-orta şiddette çikolata kisti hamileliği önleyebilir ve gebeliğin doğuma kadar sürmesini zorlaştırabilir. Doktorlar bazen çikolata kistine sahip olanların gebeliği ertelememelerini çünkü rahatsızlığın daha kötüye gidebileceğini belirtiyorlar.
Kanser
Yumurtalık kanseri çikolata kistine sahip olanlarda beklenen oranlardan daha fazla görülüyor. Ancak genel yaşam boyu yumurtalık kanseri riski oldukça düşük. Bazı çalışmalar Endometriozistin bu riski arttırdığını gösteriyorlar ancak bu ihtimal görece düşük. Nadir de olsa adenokarsinoma adı verilen endometriozistle bağlantılı başka bir kanser türü, endometriozis geçirmiş olanların yaşamlarının sonraki aşamalarında ortaya çıkabilir.
Teşhis
Endometriozis veya pelvik ağrılara sebep olabilen diğer rahatsızlıkların teşhisi için doktorunuz belirtileri tarif etmenizi, ağrının olduğu yeri ve ne zaman olduğunu anlatmanızı isteyecektir.
Çikolata kistinin fiziksel işaretleri için kontroller şöyle:
- Pelvik muayene: Pelvik muayene sırasında, doktor eliyle pelvisinizdeki bölgeleri kontrol eder. Üreme organlarındaki kistler ve rahim arkasındaki yara dokuları kontrol edilirler. Ancak genelde kist oluşumuna sebep olmadıysa küçük endometriozis bölgelerini tespit etmek mümkün olmaz.
- Ultrason: Bu testte yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılarak bedenin içerisinin görüntüleri elde edilir. Görüntü almak için kullanılan cihaz ya karnınızın üstünden ya da vajinanızın içerisinden uygulanır. Her iki ultrason türü birden uygulanarak üreme organlarının durumu en iyi şekilde gözlenebilir. Standart ultrason görüntülemesi kesinlikle endometriozis olduğunuzu göstermez ancak endometriozis ile bağlantılı kistlerin görünmesini sağlayabilir.
- MRI: MRI görüntüleme tekniğinde manyetik alanlar ve radyo dalgaları kullanılarak bedeninizdeki organ ve dokuların detaylı görüntüleri elde edilir. Bazıları için MRI uygulaması ameliyat planlamasına yardımcı olabilir çünkü cerrahınıza çikolata kistlerinin yerleri ve boyutları konusunda bilgi verir.
- Laparoskopi: Bazı vakalarda doktor sizi karın içinin görüntülenmesini sağlayan laparoskopi uygulaması için uzmana yönlendirebilir. Genel anestezi altındayken cerrah küçük bir kesik açar ve buradan ince bir alet sokarak rahim dışındaki endometriyal dokuları gözlemler.
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Peritoneal_endometriosis.jpg
Laparoskopi endometriyal implantların yeri, boyutu ve uzunluğu konusunda bilgi verebilir. Cerrah test için biyopsi de yapabilir. Genelde doğru cerrahi planlama ile endometriozis tek bir laparoskopide tamamen tedavi edilebilir ve böylece sadece tek bir ameliyata ihtiyacınız olur.
Tedavi
Çikolata kistinin tedavisinde genelde ilaçlar veya ameliyat kullanılır. Doktorunuzun ve sizin seçeceğiniz yaklaşım, işaret ve belirtilerinizin şiddetine ve ayrıca hamile kalmayı isteyip istemediğinize göre değişecektir.
Doktorlar standart olarak ilk önce daha muhafazakar tedavi yaklaşımlarını öneriyorlar ve ilk tedavi başarısız olursa ameliyat seçeneği değerlendiriliyor.
Ağrı Kesiciler
Doktor adet sancılarının şiddetini hafifletmek için non steroidal anti inflamatuvar ilaçlar almanızı önerebilir.
Ayrıca hamile kalmaya çalışmıyorsanız ağrı kesiciler ile birlikte hormon terapisi de önerebilir.
Hormon Terapisi
Destekleyici hormonlar bazen endometriozis kaynaklı ağrıları azaltma ve orgadan kaldırma konusunda etkili oluyorlar. Adet dönemlerinde hormonların azalıp artmaları endoemtriyal dokuların kalınlaşmalarına, parçalanmalarına ve kanamalarına sebep olur. Hormon ilaçları endometriyal doku gelişimini yavaşlatabilir ve yeni dokuların ortaya çıkmasına engel olabilirler.
Hormon terapisi endometriozis için kalıcı bir çözüm dedğil. Tedavi sona erdikten sonra belirtilerin geri döndüğünü görebilirsiniz.
Endometriozis tedavisinde kullanılan terapiler arasında şunlar var:
- Hormonal doğum kontrol yöntemleri: Doğum kontrol hapları, bantlar ve vajinal halkalar her ay endometriyal dokunun oluşumuna sebep olan hormonları kontrol altına almaya yardımcı olabilirler. Hormonal doğum kontrol yöntemleri kullanan pek çok kişide adet akıntısı daha kısa ve hafif hale geliyor. Hormonal doğum kontrol yöntemleri bazı vakalarda ağrıları azaltabiliyor veya tamamen geçirebiliyorlar.
- Gn-RH agonistleri ve antagonistleri: Bu ilaçlar yumurtalık uyarıcı hormonların üretimini önlerler ve östrojeni düşürerek adeti engellerler. Bu da endometriyal dokunun büzüşmesini sağlar. Bu ilaçlar yapay bir menopoza sebep olduklarından, ilaçlarla birlikte düşük dozda östrojen ve progestin almak sıcak basması, vajinal kuruluk ve kemik erimesi gibi menopoz yan etkilerini önlemeye yardımcı olabilir. İlaçları almayı bırakınca adet döngüsü tekrar normale döner ve hamile kalabilirsiniz.
- Progestin terapisi: Çeşitli progestin terapileri adet döngüsünü durdurabilir ve endometriyal dokuların gelişimine engel olabilirler. Bu da işaret ve belirtileri hafifletir.
- Aromataz inhibitörleri: Aromataz inhibitörleri bedeninizdeki östrojen miktarını azaltan ilaçlardır. Doktor progestin ile birlikte veya hormonal doğum kontrol yöntemleri ile birlikte almanızı önerebilir.
Koruyucu Cerrahi
Eğer çikolata kistiniz varsa ve hamile kalmaya çalışıyorsanız, rahim ve yumurtalıklarınızı koruyarak endometriyal implantların çıkarılması, şansınızı arttırabilir. Eğer Endometriozis kaynaklı ağır ağrılarınız varsa, ameliyattan bu konuda da fayda görebilirsiniz ancak endometriozis ve ağrılar geri dönebilirler.
Doktor bu işlemi laparoskopi ile yapmak isteyebilir veya daha farklı vakalarda geleneksel karın ameliyatı isteyebilir. Ağır endometriozis vakalarının bile çoğu laparoskopik ameliyat ile tedavi edilebiliyor.
Laparoskopik ameliyatlarda cerrah ince bir görüntüleme cihazını ince bir kesikten sokar ve diğer cihazları da başka bir kesikten sokarak endometriyal dokuyu çıkarmaya çalışır. Ameliyattan sonra doktor ağrıların iyileşmesi için hormon ilaçları da önerebilir.
Doğurganlık Tedavileri
Endometriozis gebe kalmayı zorlaştırabilir. Eğer hamile kalmakta zorlanıyorsanız, doktor bir doğurganlık uzmanı ile doğurganlık terapisi görmenizi önerebilir. Yumurtalıkların uyarımından tutun da tüp bebek tedavisine kadar çok sayıda seçenek mevcut. Hangi tedavinin uygun olduğu kişisel durumunuza bağlı.
Yumurtalıkların Alımı ile Histerektomi
Rahim ve yumurtalıkların alınması, geçmişte en etkili endometriozis tedavisi olarak görülüyordu. Ancak endometriozis uzmanları bu yaklaşımdan uzaklaşıyorlar ve bunun yerine kistin dikkatli bir şekilde alınmasını savunuyorlar.
Yumurtalıkların alınması menopoz ile sonuçlanır. Yumurtalıklardan üretilen hormonların yoksunluğu bazılarında endometriozis ağrılarını iyileştirebilir ancak bazıları için ameliyattan sonra da endometriozis devam edebilir ve belirtiler verebilir. Erken menopoz aynı zamanda kalp ve damar hastalıklarını, bazı metabolik rahatsızlıkları ve erken ölümü de daha muhtemel hale getiriyor.
Rahmin alınması bazen hamile kalmak istemeyenlerde endometriozis ile bağlantılı ağır adet kanaması ve rahim kasılmaları kaynaklı ağrılar konusunda yardımcı olabiliyor. Yumurtalıklar yerlerinde bırakılsalar bile özellikle 35 yaşından önce operasyon geçirirseniz histerektominin yine de sağlığınıza uzun vadeli etkileri olacaktır.
Size rahat hissettirecek bir doktor bulmanız önemli. Ayrıca tedaviye başlamadan önce ikinci bir görüş almanız da tüm seçenek ve sonuçları görmeniz için faydalı olabilir.
Yaşam Tarzı Değişimleri
Eğer ağrılar devamlıysa veya işe yarayan bir tedavi bulmak zaman alıyorsa, rahatsızlığın bir kısmını hafifletmek için evde deneyebileceğiniz şeyler var.
- Sıcak banyo ve ısı pedleri pelvik kasların rahatlamasını sağlarlar ve sancı ile ağrıları azaltırlar.
- Reçetesiz non steroidal anti inflamatuvar ilaçlar ağrılı adet sancılarını hafifletebilirler.
