Polikistik Over Sendromu (PCOS): Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kadınlarda en yaygın olarak görülen kısırlık sebeplerinden birisi olan Polikistik Over Sendromu (PCOS), kadınların hormon seviyelerini etkileyen ve hormonsal problemlerden de etkilenen bir sorundur. PCOS’lu kadınların vücudunda normalden daha yüksek miktarda erkek hormonu üretilir. Bu hormon dengesizliği, adet dönemlerinin atlamasına neden olur ve çoğunlukla hamile kalmayı da zorlaştırır. PCOS aynı zamanda yüz ve vücutta normal dışı kıllanmaya ve saçların dökülmesine neden olabilmekte, diyabet ve kalp hastalığı gibi uzun vadeli sağlık sorunlarına da katkıda bulunabilen çok ciddi bir sağlık sorundur. 

Polikistik Over Sendromu (PCOS) nedir?

Polikistik Over Sendromu (PCOS), doğurganlık dönemi olan 15 – 44 yaş arasındaki kadınları etkileyen hormonlarla ilgili ciddi bir sorundur. Bu yaş grubundaki kadınların % 27’sinde değişen şiddette PCOS vardır. PCOS kadının yumurtalıklarının işlevlerini, adet döngüsünü düzenleyen hormonlar olan östrojen ve progesteron üreten üreme organlarını da etkilemektedir. Normalde yumurtalıklar “androjenler” olarak adlandırılan az miktarda erkeklik hormonu da üretir. Ama PCOS’lu kadınlarda bu hormon normalden çok daha fazla üretilir ve bundan dolayı sorunlar ortaya çıkar. 

Üreme çağındaki bir kadının yumurtalıklarında her ay bir yumurta salınmasına “yumurtlama” denir. Folikül stimüle edici hormon (FSH) ve lüteinizan hormon (LH) ise vücutta yumurtlamayı kontrol eder. FSH, yumurta üretimi için yumurtalığı uyarır ve daha sonra LH olgun bir yumurta çıkarmak için yumurtalığı  tetikler. İşte Polikistik over sendromu da hem yumurtalıkları hem de yumurtlamayı olumsuz etkilediğinden üreme yetisine zarar verir.

Polikistik Over Sendromunun (PCOS) üç temel özelliği; 

• Yumurtalıklarda kistit oluşum, 
• Erkek hormonlarında artış, 
• Düzensiz ya da atlanan adet dönemleri 

Polikistik over sendromunda yumurtalıkların içinde çok sayıda küçük, sıvı dolu keseler gelişir. “Polikistik” kelimesi “çok kist” anlamına gelir. Bu gelişen keseler folliküller olup, her biri olgunlaşmamış bir yumurta içerir. Polikistik Over Sendromu (PCOS) durumunda yumurtalar asla yumurtlamayı tetikleyecek kadar olgunlaşmazlar. Böyle olunca da yumurtlama eksikliği; östrojen, progesteron, FSH ve LH düzeylerini değiştirir. Östrojen ve progesteron seviyeleri normalden düşük olur, androjen seviyeleri normalden daha yüksektir. Ekstra üretilen erkek hormonları adet döngüsünü bozar.

Polikistik Over Sendromu belirtileri nelerdir?

Polikistik over sendromunun nedeni henüz tam belirlenememiş olsa da, vücutta yükselen erkek hormonu seviyelerinin yumurtalıkların hormon üretmesini ve normal olarak yumurta yapmasını önlediği düşünülmektedir. Aynı zamanda genetik özellikler, insülin direnci ve inflamasyonun hepsi aşırı androjen üretimiyle bağlantılıdır.

Polikistik Over Sendromu durumunda hastaların yaşadığı en belirgin şikayetler genel olarak ilk regl dönemlerine yakın bir sürede başlar. Bazı durumlarda ise maalesef kilo artışı, tüylenme ya da regl olamama gibi şikayetler ortaya çıkabilir. 

• Adet dönemi düzensizlikleri

 Yumurtlama bozukluğu ve eksikliği rahim astarının her ay olması gerektiği gibi dökülmesine engel olur. Polikistik over sendromu olan bazı kadınlar yılda sekiz kereden daha az adet olurlar.

• Ağır kanama

Rahim astarı olması gerekenden daha uzun sürede yenilenir. Bu sebeple de adetler normalden daha ağır olabilir.

• Normal dışı tüylenme

Polikistik Over Sendromu olan kadınların % 70’inden fazlası tüylenme sorunu yaşar. Genellikle sırt, göbek ve göğüs ve hatta  yüzlerinde tüylenme olur. Bu şekilde vücutta fazla tüy büyümesine hirsutizm adı verilir. 

• Sivilce oluşumu

Vücutta erkek hormonlarının yüksek düzeyde salgılanması, cildi normalden daha yağlı hale getirebilir ve yüz, göğüs ve sırt bölgelerde çok daha fazla sivilcilenmeye neden olabilir.

• Kilo artışı

Polikistik over sendromlu kadınların % 80’i yüksek kilodadır ve hatta obez olabilir.

• Erkek tipi kellik

Polikistik Over Sendromunda kadınların saçları daha incedir ve önde yanlardan dökülme eğilimindedir. 

• Cilt lekeleri oluşumu

Polikistik Over Sendromlu kadınların boyun, kasık ve göğüs altı gibi vücut bölgelerinde koyu renkli lekeler oluşabilir.

• Baş ağrısı

Polikistik Over Sendromlu bazı kadınlar şiddetli ve uzun süreli baş ağrısından şikayet eder. 

Polikistik Over Sendromu neden olur?

Polikistik Over Sendromunun tam olarak nedeni hala bilinmiyor. Ancak genetik özelliklerin etkili olabileceği konusunda birçok bulgu vardır. Zira annesinde, teyzesinde, ablasında Polikistik Over Sendromu olan kadınların bu sorunu daha sık yaşadığı görülüyor. 

Polikistik Over Sendromunun bilinen nedenlerine bakılacak olursa;

• Temel sorun yumurtalıklarda gereğinden fazla salgılanan androjen, yani erkeklik hormonudur. Bu durum yumurtalıklarda sağlıklı yumurta gelişimini ve yumurtlamayı bozmaktadır. 

 

• İnsulin hormonu ve polikistik over sendromu arasında bir bağ olabileceği de düşünülmektedir. Zira Polikistik Over Sendromlu hastaların kanında normalden daha fazla insülin bulunurken, vücut hücreleri insüline yeterli yanıt verememektedir. Bu durumda fazla insülin de androjen fazlalığına neden oluyor. Androjen fazlalığı ise akne, tüylenme, kilo artışı ve yumurtlama problemlerine sebep oluyor.

 

• Polikistik over sendromunun temelde anne karnında başladığı düşünülmektedir. Uzmanlar bu durumu “tutumlu genler” hipotezi ile açıklamaktalar. Bu kişilerin anne karnındaki gelişiminde birtakım gerilikler görülür. Şöyle ki; anne karnında bazı besinlerden ve enerjiden yoksun kalan bebek, doğduktan sonra bu yoksunluk ortadan kalkmasına rağmen, vücut bunları tutumlu kullanmaya başlıyor ve biriktirme alışkanlığı oluşuyor. Bu durumda da obezite görülüyor. Kilo artışı ile Polikistik Over Sendromu arasında pozitif bir ilişki vardır. Kilo aldıkça bu sendromum görülme riski artarken, aynı şekilde sendromlu olan kadınlarda kilo artışı olur. Bu bakımdan tedavide kilo kontrolü de zaten temel hususların başında gelir.

 

• Hormonal bozukluğun polikistik over sendromunu tetiklediği bilinmekte, aynı zamanda zararlı kimyasallara maruz kalmanın da hormonsal dengeyi bozduğu bilinmektedir. Bu bakımdan tarım ilacı, Bisfenol A, Pitalik, Dioksinler, Fitoöstrojenler, BPA, DEHP, DBP gibi endokrin bozucu olarak bilinen kimyasallar vücudun doğal hormonlarının üretimi ve dağılımını olumsuz etkileyen kimyasallar olduğundan Polikistik over sendromunun tetikleyicisi olabilmekteler. Polikistik over sendromu gibi hormonal bozukluklara sahip kadınlar, bu tür kimyasallara karşı çok daha fazla duyarlılar. Özellikle de bisfenol A gibi yüksek düzeydeki endokrin bozucu maddelerin kan dolaşımındaki androjenler üzerinde olumsuz etkisi dolayısıyla Polikistik over sendromlu kadınlar için çok zararlı oldukları bilinir. Aynı zamanda plastik maddelerdeki endokrin bozucu kimyasallar (BPA, DEHP ve DBP) da, insanların genetik hastalıklarını çocuklarına geçirme olasılığını arttırdığından özellikle Polikistik over sendromlu kadınlar bunlardan uzak durmalılar. 

Polikistik over sendromunda (PCOS) kimler risk altında?

Uzmanlara göre ergenlik çağından başlayarak tüm kadınlar Polikistik over sendromu açısından risk altındadırlar. Kadınlar menopoza girdiklerinde adet düzensizlikleri kalkıyor olsa da, sağlık sorunları ve riskler hala devam ediyor, hatta kadının yaşlanması ile birlikte bu sorunlar daha da artabiliyor. 

Polikistik over sendromunun genetik kaynağı için yapılabilecek pek fazla bir şey olmamakla birlikte, bunun dışındaki nedenleri ortadan kaldıracak bir yaşam biçimi sürdürmek gerekiyor. Zira aşırı kilolu kadınlar, vücudundaki yağ oranı yüksek olanlar, hareketsiz bir yaşam sürenler, paketli, hazır gıdalar tüketenler, sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları olan kadınlar Polikistik over sendromu açısından risk grubunda yer almaktalar.

Polikistik over sendromundan korunmak mümkün mü?

Polikistik over sendromunun genetik özelliklerden kaynaklanan yanını ortadan kaldırabilmek ne yazık ki mümkün olmamaktadır. Ancak daha sağlıklı bir yaşam tarzı benimsenerek bu sendromdan korunmak mümkün olabilir. Bu hastalığın sağlıksız yaşam ve fazla kilo ile olan bağlantısı göz önünde bulundurularak; özellikle dengeli beslenmek alışkanlık haline getirilmelidir. Zira kilo alımı polikistik over sendromunun belirtilerinin şiddetini artırır ve ileriye dönük sağlık sorunlarının ortaya çıkma riskini fazlasıyla artırır. Polikistik over sendromu olanlar ya da risk grubundakiler sık sık ve küçük porsiyonlar halinde beslenilmelidir. Doymuş yağlar bakımından fakir, glisemik indeksi düşük ve yüksek lif içeren bir beslenme programı hastalığın olumsuz etkilerini hafifletebilmektedir. 

Polikistik over sendromunun yarattığı şikayetlerin tetikleyici olabilen kimyasal maddelerden uzak durmak bu sorundan korunmaya imkan verebilir. Yukarıda sayıldığı gibi tarım ilacı, Bisfenol A, Pitalik, Dioksinler, Fitoöstrojenler, BPA, DEHP, DBP gibi endokrin bozucu olarak bilinen kimyasallar vücudun doğal hormon üretimi ve dağılımını olumsuz etkilediğinden polikistik over sendromu gibi hormonal bozukluklara sahip kadınlar bunlara maruz kalmayarak korunabilirler. 

Polikistik Over Sendromu vücudu nasıl etkiler?

Vücutta normalden daha yüksek androjen hormonu salgılanması en çok doğurganlığı etkilerken, aslında tüm vücut sağlığına da olumsuz etkileri olur. Polikistik Over Sendromu başlı başına pek çok ciddi rahatsızlığın temel sebebi olabilmektedir.

• Kısırlık

Gebelik için, anne adayının düzenli olarak yumurtlaması gerekmekte, en azından yumurtlama işlevinin gerçekleşiyor olması gerekmektedir. Düzenli olarak yumurtlamayan kadınların, döllenme için yeterli sayıda yumurtası da olmaz. Polikistik over sendromu, kadınlarda yumurtlama işlevine zarar verdiği için kısırlığın önde gelen nedenlerinden biridir.

• Metabolik sendrom

Polikistik Over Sendromu obeziteyi, obezite de Polikistik Over Sendromunu tetikleyebilmektedir. Aynı zamanda hem obezite, hem de polikistik over sendromu vücutta; yüksek kan şekeri, yüksek tansiyon, düşük HDL (“iyi”) kolestrol ve yüksek LDL (“kötü”) kolesterol riskini artırmaktadır. İşte bu olumsuz faktörlerin hepsi genel olarak “metabolik sendrom” olarak adlandırılır. Bu da kalp hastalığı, diyabet ve felç riskini artırmaktadır. 

• Uyku apnesi

Uyku apnesi; kişinin uykuya dalmadan önce, gece boyunca solunumda tekrarlanan duraklamalara, nefessiz kalmaya neden olan bir sorundur. Uyku apnesi sorunu kilolu kadınlarda daha sık görülmekte, kilo ile birlikte tetiklenmektedir. Polikistik over sendromu olan  kadınların çoğunluğunda da aşırı kilo sorunu olduğundan, bu kadınların uyku apnesi yaşama riski, kilolu olmayanlara göre 5 ila 10 kat daha fazladır.

• Endometriyal kanser (rahim içi zarı kanseri)

Üreme çağındaki kadınlarda yumurtlama sırasında rahim astarı dökülür. Her ay düzenli olarak yumurtlama olmadığında da dökülmesi gereken bu astar birikebilir. Kalınlaşmış rahim astarı endometriyal kanser riskini arttırabilir. Bu bakımdan Polikistik Over Sendromlu kadınların yumurtlama sorunu olduğundan, rahim içi astarı düzenli olarak dökülmez ve birikir, endometriyal kanser riski artar. 

• Depresyon

Polikistik Over Sendromunda yaşanan hem hormonal değişiklikler hem de istenmeyen tüy oluşumu gibi belirtiler kadının psikolojik durumunu çoğunlukla olumsuz şekilde etkiler. Polikistik over sendromu olan birçok kadın depresyon ve endişe yaşar ve erken dönemde tedavi edilmezse ilerleyip başka hastalıklara da yol açabilir. 

Polikisitk Over Sendromu nasıl teşhis edilir?

 

 

Polikistik over sendromunda erken tedavi önemlidir!

Polikistik Over Sendromunun erken dönemde teşhis edilmesi ve tedaviye bir an önce başlanması önemlidir. Bu sendromun tedavisine geç kalındığında kadının ses kalınlaşması, sakal bıyık çıkması, klitoris büyümesi gibi maskülinizasyon (erkekleşme) bir tablo ortaya çıkabilir. Bunun yanında tedavi geciktikçe hipertansiyon, diyabet ve kalp krizi gibi ciddi hastalıkların ortaya çıkma riski artıyor. Zamanında tedavi edilmemiş Polikistik Over Sendromu olgularında endomerium kanseri sıklığı da artıyor. Bu anlamda en erken girişimlerden en önemlisi kadının kilosunu izlemek ve aşırı kilo almaya başladığında önlem almak, vücut kitle indeksini normal değerler arasında tutmaya çalışmaktır. Zira kilo arttıkça hormonal değerler daha fazla bozuluyor ve hastalık riskleri daha fazla artıyor.

Polikistik Over Sendromu nasıl tedavi edilir?

Polikistik Over Sendromunun tedavisinde önemli olan yaşanan şikayetleri ortadan kaldıracak bir tedavi yoludur. Bu bakımdan öncelikle doğum kontrol hapları ve benzeri ilaçlar adet döngüsünü düzenlemeye çalışılır. Bunun yanında yine aşırı tüylenme, akne gibi semptomlar da ilaç kullanımı ile tedavi edebilir.