Tüp Bebek Tedavisinde Yumurtalıkların Aşırı Uyarılması

Tüp bebek tedavisi; kadın ve erkeğin üreme hücrelerinin laboratuvar ortamında döllenmesiyle elde edilen embriyonun anne adayının rahmine yerleştirilmesi işlemidir. Bu bağlamda tüp bebek tedavisinde başarılı bir gebelik elde edebilmek ve de eve sağlıklı bir bebek götürebilmek için embriyonun sağlığı, kalitesi çok önemlidir. Embriyo kalitesinden bahsedildiğinde ise yumurta kalitesi bu hususta başrol oynuyor. İşte bu sebeple de tüp bebek tedavisinde anne adayının yeterli sayıda ve istenen kalitede yumurtasının olması önemlidir.

Bu amaçla da tüp bebek tedavisinde yeterli yumurta oluşsun diye anne adayına yumurta geliştirici ilaçlar verilmektedir. Bu ilaçlarla yumurta gelişimi desteklendiği için tüp bebek tedavisinin en önemli aşamalarından birisi yumurta geliştirme aşamasıdır. Ancak bu ilaçlar her kadında aynı etkiyi göstermeyebiliyor. Bazı kadınların yumurtalıkları bu ilaçlara fazla tepki gösterebiliyor, yumurtalıkların aşırı uyarılması OHSS (ovaryan hiperstimülasyon sendromu) ortaya çıkabiliyor.

OHSS (Ovaryan Hiperstimülasyon Sendromu)

Tüp bebek tedavileri esnasında yaşanabilecek en önemli komplikasyon, OHSS (Ovaryan Hiperstimülasyon Sendromu) olarak bilinir. Yukarıda anlatıldığı gibi tüp bebek tedavisi esnasında kadının yumurtalıklarını uyarabilmek için kullanılan ilaçlara karşı kadının yumurtalıkları aşırı cevap verebiliyor. Kadının daha önceki dönemlerde Polikistik Over Sendromu yaşamış olması tüp bebek tedavisi sırasında kullanılan ilaçlara yumurtalıkların fazla tepki göstermesinin en önemli sebeplerinden birisidir.

Bu bağlamda yumurtalıkların aşırı uyarılması konusunda risk altında olan kadınlara ilaç tedavisi yapılırken daha fazla özen gösterilmesi, yumurtalıkların uyarılma sürecinin daha yakından takip edilmesi, hatta uygun vakalarda ilaç verilmeden yumurta toplama aşamasına geçilmesi gibi seçenekler düşünülebilir.

Tüp bebek tedavisinde yumurtalıklar aşırı uyarılırsa da yeterli derecede uyarılamazsa da başarı şansı düşük olacaktır.

Bu sebeple de bu iki çizgi arasında bir yol bulunmalıdır. Yumurtalıkların uyarımı konusunda tedaviyi yapan hekim ve ekibin tecrübesi burada etken olacaktır. Her hastanın genetik yapısı ve vücudunun ilaçlara vereceği tepki farklı olabilir. bu bakımdan riskli durumda olanlarda yumurtalıkların aşırı uyarılmasını önleyecek tedbirlerin alınması gerekir.

Yumurtalıkların aşırı uyarılması sorununda kimler daha çok risk altındadır?

• Polikistik Over Sendromu yaşamış kadınlar,
• Daha genç kadınlar,
• Kilosu normalde olması gerekenden daha düşük olan kadınlar,
• Yüksek dozda ilaç kullanan kadınlar,
• Östrojen seviyesi yüksek olan kadınlar,
• Çok sayıda yumurta gelişen kadınlar,
• Yüksek dozda ve tekrarlayan şekilde hCG (çatlatma iğnesi) yapılan kadınlar,
• Daha önceden yumurtalıklarının aşırı uyarılması sorunu yaşayan kadınların bu sorunu yaşama riski daha yüksektir.

Yumurtalıkların aşırı uyarılması durumunda ne yapılır?

Tüp bebek tedavisini gerçekleştiren hekim yumurtalıkların aşırı uyarılması gibi bir sorun tespit ettiklerinde yumurtalığı uyaran ilaçların dozunun azaltılması ya da birkaç gün ilaç vermeyerek östrojen seviyesinin aşırı yükselmesinin önlenmesi yoluna gidilir. Yumurtalıkların aşırı uyarılması (OHSS) sorunu henüz HCG enjeksiyonu yapılmadan ortaya çıkmaz. Çünkü gebeliğin gerçekleşmesi de yumurtalıkların aşırı uyarılması sendromunun daha da şiddetli olmasına sebep olur.

OHSS belirtileri nelerdir?

• Pıhtılaşma bozukluğu,
• Yumurtalıklarda büyüme,
• Karın içi boşlukta sıvı toplanması,
• Karı ağrısı,
• Şişkinlik hissi,
• Nefes darlığı,
• İdrar miktarında azalma,
• Göğüs boşluğunda sıvı toplanması

OHSS engellenebilir mi?

OHSS tüp bebek uygulamalarında ilaç kullanımından kaynaklandığı için bu sorun konusunda risk altında olan kadınlarda ilaçsız bir tedavi planlanabilir. Yumurtalıkların uyarılması aşaması iptal edilebilir. Hekim hastanın genel durumuna ve sendromun derecesine göre tüp bebek uygulama sırasında yumurta toplama işlemini devam ettirmek isteyebilir. Tedaviye devam edilebilecek durumlarda;

• HCG miktarı azaltılabilir,
• İşlemler sonrasında ilacın etkilerini hafifletebilecek özel yapıda olan sıvılardan verilebilir.
• Yumurtalar toplandıktan ve döllenme işlemi gerçekleştikten sonra dondurma işlemi uygulanabilir. Bu esnada verilecek olan bazı ilaçlar sendromun gelişmesini yüksek ihtimalle engeller.
• Tüp bebek sırasında embriyo transferi yapılacaksa embriyo sayısı azaltılabilir. Bu tür bir durumda yapılması gereken bir ya da en fazla iki embriyonun transfer edilmesidir. OHSS yaşanan tedavilerde eğer çoğul gebelik söz konusu olursa etkiler çok daha şiddetli gözlemlenir.

OHSS nasıl tedavi edilir?

Yumurtalıkların aşırı uyarılması sorununda hastanın hastanede yatmasını gerektirecek şikayetler görülmez. Bu sorun aslında en çok tüp bebek tedavisinin gidişini olumsuz etkilemekte, başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olmaktadır. OHSS sorununda hastaya daha çok sıvı ve tuz dengesinin sağlanabilmesine ilişkin öneriler verilir. Bununla birlikte hastanın günlük olarak karın çevresini ölçüp ölçümleri not etmesi istenir ve kilosu da takip edilir.

OHSS sorununda hangi durumlarda doktora başvurmak gerekir?

• Bir günde 2 kilodan fazla kilo alımı olduğunda,
• Hastanın karın çevresinde bir gün içerisinde 3 santimetreden daha fazla artış olursa,
• İdrar miktarı belirgin bir şekilde azalmışsa,
• Nefes darlığı sorunu varsa,
• Şiddetli ağrı varsa

Yukarıda sıralanan belirtilerin görülmesi, hastanın dayanması güç durumlara girmesi gibi koşullarda acilen bir sağlık kurumuna başvurulması gerekiyor. OHSS vakası şiddetli seyrettiğinde bu belirtiler açığa çıkacak ve hastanın hastanede yatarak tedavi görmesi gerekir. Bu tür vakalarda hastanın karın içerisinde birikmiş olan sıvının özel iğne ile boşaltılması gerekir. Hastaya serum takılarak ve bu işlem gerçekleştirilir.

Bu süreçte hastanın 2 –3 hafta kadar hastanede kalması gerebilir. Hastanede yatılan bu süre zarfında bazı hastalara 10 – 15 defa bu işlemler yapılabilir.

Tüp bebek tedavisinde bu sendromla birlikte gebelik elde edilmemiş ise tedavi süresi daha kısa olurken, gebelik elde edilmişse bu süre daha uzun olabilir. Zira gebelikle birlikte yükselen gebelik hormonu (β-hCG) yumurtalıkların daha da fazla uyarılmasına sebep olarak sendromun belirtilerini arttırmaktadır. Özellikle de çoğul gebeliklerde (ikiz, üçüz gibi) başta hafif formda olan ovaryan hiperstimülasyon sendromları bile ilerleyen süreçte çok daha şiddetli hale gelebilir.

Tüp bebek tedavisinde yumurtalıkların aşırı uyarılmasının (Ovaryan hiperstimülasyon sendromu) riskleri nelerdir?

Üreme organlarıyla ilgili yaşanan tüm sorunlar başta gebe kalabilirlik olmakla birlikte pek çok açıdan sorun yaratmaktadır. Bu bakımdan yumurtalıkların aşırı uyarılması da öncelikle gebeliği, ardından kadının genel sağlık durumunu da olumsuz etkileyebilir.

Ovarian hiperstimülasyon sendromu (OHSS) sebebiyle büyüyen yumurtalıklar tıpkı sünger gibi yumuşak ve hassas hale gelir. Yumurtalık kapsülü aşırı uyarılma ile gerildiği için hasta çok şiddetli kasık ağrısı hissedebilir. Bu tür vakalarda yumurtalıklar en basit bir travmada bile kolaylıkla kanayabilir ve kendi etraflarında dönerek “torsiyon” adı verilen sorun ortaya çıkabilir.

Yumurtalık torsiyonu da acilen cerrahi işlem gerektiren ağrılı bir sorundur.

Çok şiddetli ovarian hiperstimülasyon sendromu (OHSS) vakalarında hastalar karında ve göğüs boşluğunda biriken sıvı nedeniyle nefes almakta zorluk çeker. Hasta aslında derin derin nefes almasına rağmen akciğerlerinde biriken sıvı nedeniyle yeterli oksijen alamaz ve kendini sanki bir su içinde boğuluyor gibi hisseder. Bu da travmatik bir durumdur.

Bunların yanında hastanın pıhtılaşma sisteminde meydana gelen düzensizlik nedeniyle kan damarlarında pıhtılar birikir ve beyin, akciğer gibi hayati organların oksijenlenme sistemi bozulur. Tüm bu sorunlar acilen müdahale edilmediğinde çok daha ciddi ve şiddetli sorunların ortaya çıkmasına yol açabilir. Bu bağlamda yumurtalıkların aşırı uyarılması hasta için hayati riskler taşıyabilen bir olaydır.