Gebelik testi sonucunun pozitif çıkmasının ardından yapılan doktor kontrollerinde düzenli aralıklarla ultrason muayenesi vardır. 2 boyutlu standart ultrason muayenesi gebelik döneminin rutin bir muayene şeklidir. Ancak bu 2 boyutlu ultrasonun dışındaki 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrasonlar anne adayının isteğine bağlıdır, standart doğum öncesi testlerinden değildir. Tıpkı normal 2 boyutlu ultrason gibi, 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrasonlar da bebeğin anne karnındaki görüntüsü ortaya çıkarmak için ses dalgalarını kullanır. Ancak burada farklı olan şey, 3 boyutlu da bebeğin üç boyutlu bir görüntüsü oluşması ve 4 boyutlu ultrasonda ise tıpkı bir film gibi canlı bir video efekti oluşmasıdır. Özellikle de 4 boyutlu ultrasonda bebeğin gülümsemesinden esnemesine kadar pek çok detaylı mimikler bile izlenebilir.
Ultrason neden yapılır?
Gebeliği belli olan kadın, doğuma kadar 2 boyutlu ve doppler ultrasonografi teknikleri ile muayene olurlar. Bunlar sayesinde doktor, fetüsü pek çok açıdan inceler, amniyon sıvısını değerlendirir ve doğum kusurlarını arar. Eğer gebeliğe dair daha detaylı bir incelemeye ihtiyaç duyarsa ya da ebeveynler isterse 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrasonlar da gebelik sırasında uygulanır. Doktorlar bu 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrasonlar genellikle yarık dudak ve omurilik sorunları gibi şüpheli fetal anomalilerden şüphelendiklerinde, fetüsü daha yakından incelemek için tercih etmekteler. Ancak bu taramalar her gebelikte olan, rutin prenatal muayenelerin bir parçası değildir.
Ultrason teknolojisinin sağladığı yararlar
Gebelikte ultrason taraması, internal fetal anatomi görüntülerinin sağlanmasında çok önemli bir klinik araçtır. Bu işlemlerde vücutta dilim görüntüler üretmek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullandığı için bunlara sonografi de denilmektedir. Ultrason dalgaları yayan bir dönüştürücü veya prob, dalgaların cilttenb düzgün şekilde geçmesini sağlamak için iletken jel ile ince bir katman şeklinde kaplanır ve deriye yerleştirilir. Bu şekilde yayılan ultrason dalgaları, dalgaların karşılaştığı farklı yapılarla bir ekrana yansıtılır. Burada yansıyan dalgaların kuvveti ve geri döndüğü zaman, bilgiyi görünür bir veriye çevirmek için temel oluşturmaktadır. Bu sistem teknolojik bir bilgisayar yazılımı ile gerçekleştirilir.
Ultrasonografi ile görüntülemenin diğer tekniklerine göre avantajları;
- Fetüsün ve organların gerçek zamanlı görüntülenebilmesi,
- İnvaziv olmaması, yani içeriye girmeyi gerektirmemesi,
- Embriyo üzerinde toksik etkileri olan iyonlaştırıcı radyasyonun kullanılmasına gerek kalmaması,
- İnteraktif olması, yani uzmanın cihazı hareket ettirerek farklı görüntüleme düzlemleri yakalamasının sağlanabilmesi şeklinde sıralanabilir.
Gebelikte 2 boyutlu ultrason
Gebeliğin ilk muayenesinde doktor mutlaka bir randevu süreci planlar ve belirli aralıklarla anne adayı muayeneye gelir. Bu dönem içinde gelinen muayenelerde mutlaka 2 boyutlu ultrasonografi ile bebeğin gelişimi, mevcut durumu takip edilir. 2 boyutlu ultrason için anne adayının vücuduna ses dalgaları gönderilir. Bu dalgalar iç organları ve sıvıları geçer ve bir bilgisayar, bu yankıları bir ekranda fetüsün iki boyutlu bir görüntüsüne veya kesit görünümüne dönüştürür. Doppler fetal ultrason ile de muayenede anne adayının karnına özel bir jöle sürülür ve bu şekilde fetal kalp atışlarının sesini yükseltmek için elle tutulan, hareket ettirilen bir ultrason cihazını kullanılır. Bunların her ikisi de ebeveynler için heyecan verici ve büyülü anlardır. Gebelikte geleneksel ultrason tarama 2 boyutlu olandır, yani tek bir düzlemde ultrason dalgaları gönderir ve alır. 2 boyutlu ultrasonda yansıyan dalgalar daha sonra bu düzlem boyunca fetüsün düz, siyah-beyaz görüntüsünü ekrana ulaştırır. 2 boyutlu ultrasonda dönüştürücünün hareket ettirilmesi ile çok sayıda görüntüleme düzleminin oluşması mümkün hale gelir ve doğru düzlem elde edildiğinde, monitör üzerindeki görüntü ile kararlaştırıldığı gibi, kayıttan durağan bir film geliştirilebilir. Ultrasonun ilk keşfinden günümüze kadar fetal anatomi ve morfolojinin detaylı değerlendirilmesinin çoğu 2 boyutlu ultrason kullanılarak yapılmıştır.
3 boyutlu ultrason
2 boyutlu ultrason gebeliğin rutin bir uygulamasıyken, 3 boyutlu ultrason ebeveynlerin özel isteği ya da doktorun özellikle ihtiyaç duymasıyla gerçekleştirilir. 3 boyutlu ultrason muayenelerinde çoklu iki boyutlu görüntüler çeşitli açılardan alınır ve daha sonra üç boyutlu bir form oluşturacak şekilde bir araya getirilir. Diyelim ki; muayenede bebeğin sadece yüzünün profil görünümünü görmemek yerine, tüm yüzeyi görmek istiyoruz, işte o zaman 3 boyutlu ultrasona ihtiyaç duyarız. Bunun yanında bir tık daha ileri bir teknolojiyle bebeklerini izlemek isteyenler için 4 boyutlu ultrason muayenesi görüntüde bir hareket varmış izlenimi yaratır ya da bebeğin hareketlerini gerçek zamanlı olarak yaptığı şeyleri tıpkı bir film gibi izletir. Bebeğin esnemesi, gözlerini açıp kapaması ve parmağını emmesi gibi pek çok rutin hareketi 4 boyutlu ultrasonla izlenebilir.
2 boyutlu ultrasonun yaygın olarak kullanılmasıyla ve ultrason teknolojisinin daha da geliştirilmesi ile birlikte hacim verilerinin elde edilmesi de mümkün oldu. Bir diğer deyişle, birbirlerine biraz farklı açılarda yansıyan dalganın neden olduğu hafif farklı 2 boyutlu görüntüler ortaya çıktı. Bunlar ardından yüksek hızda bilgi işlem yazılımı ile entegre edildi. Bu sayede de 3 boyutlu bir görüntü ortaya çıktı. 3 boyutlu ultrasonun ardındaki teknoloji; görüntü hacmi veri toplama, hacim verileri analizi ve sonuçta hacim gösterimine olanak verdi.
3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrason
Gebelikte 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrason çoğu zaman gerekli olmamakla birlikte ebeveynler genellikle bu deneyimi yaşamak istiyorlar. Özellikle de bebeğin yüzünün ilk kez net, detaylı olarak görülmesine bu ultrason yöntemleri izin veriyor. Bazı vakalarda ise yarık damak gibi bazı sorunlar standart bir ultrasonda yeterince net görünemediğinden, doktor 3 boyutlu veya 4 boyutlu ultrason istemektedir.
Gebelikte ultrason ve özellikle de 3 boyutlu, 4 boyutlu ultrasonlara dair yapılan araştırmalar, bunların güvenli olduğunu, bebek ya da anne adayı için her hangi bir sorun teşkil etmediğini belirtmekteler. Bunun yanında elde edilen ayrıntılı görüntüler sayesinde doktorlar, bebek ile ilgili bir sorun varsa, kolaylıkla tespit edebilmekteler.
Ultrasonda veriler, düzlemsel bir 3 boyutlu görüntü oluşturmak için boşlukları dolduran bilgisayarlı bir süreç olan çok düzlemli biçim veya görüntülerin oluşturulması kullanılarak gösterilebilmektedir. Bununla birlikte 3 boyutlu ya da 4 boyutlu veri tabanından enine düzlemde çok sayıda paralel dilimin görüntülenmesine olanak tanıyan bir tomografik mod da bulunuyor. Buradaki çok düzlemli format, uzmana birkaç 2 boyutlu düzlemi aynı anda değerlendirme imkanı vermektedir. Burada ultrasonografi uzmanı, üç dikey planın kesişim noktasını temsil eden bir referans noktasını kullanarak, taranan hacim içindeki herhangi bir düzlemde bir görüntü elde edebilir.
3 boyutlu ultrason avantajları
- Sanal düzlemler kullanılır.
- 2 boyutlu görüntüleme ile elde edilemeyen görüşler mümkün olur.
- Fetal kalp yapılarının daha iyi görselleştirilmesine yardımcı olur.
- 2 boyutlu ultrasonlara göre muhtemelen % 6’lık bir kusur tespit etme şansı verir.
- Fetüste yarık dudak gibi fetal yüz hataları teşhis edilebilir.
- Bebeğin iskelet ve sinir tüp defektleri teşhis edilebilir.
- Bilindik, ortak fetal anomalilerin teşhisi için uzmanın bireysel becerisine ve tecrübesine daha az bağımlıdır.
- Kaydedilen ses verileri, bir uzmanın uzaktan teşhis edebilmesi için daha net bulgulardır.
- Planlanan 18 – 20 haftalık tarama sırasında fetüsün yapısal konjenital anomalilerini tanımlamada, fark etmede 2 boyutlu ultrasona göre daha işlevseldir.
Gebelikte 4 boyutlu ultrason
Gebelikte 3 boyutlu ultrason görüntülemesi, fetal yapıların ve iç anatominin statik olarak görselleştirilmesini sağlar. Bunun yanında 4 boyutlu ultrason, görüntülerin canlı akan videosuna sahip olabilme imkanı verir. Bebeğin fetal kalp duvarını, vana hareketini veya çeşitli damarlarda kan akışını 4 boyutlu ultrason ile net olarak görmek mümkündür. Bundan dolayı da 4 boyutlu ultrason aslında 3 boyutlu ultrasonun canlı hareketlere, bir canlı yayına dönüşmüş halidir. 4 boyutlu ultrason, vücudun çeşitli hareketli organlarının hareketini net olarak incelemeye olanak verirken, 3 boyutlu ultrasonun da sağladığı tüm avantajları barındırmaktadır. 4 boyutlu ultrasonun klinik uygulamaları halen araştırılmaya devam etmektedir. Bu bağlamda günümüzde çoğunlukla anne karnındaki bebeğin hatıra videolarına sahip olabilmek için kullanılsa da, doktorlar için de bebeğin her açıdan daha detaylı incelenebilmesine olanak tanımaktadır.
Ultrasonun yan etkisi var mıdır?
Ultrasonografi artık hem gebelik döneminde hem de normal bir muayenede tıbbi teşhisin ve kontrollerin vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Bu bağlamda hemen herkes öyle ya da böyle bir şekilde ultrason muayenesine girmektedir. Çok sık uygulanan teşhis düzeyindeki ultrason, kişinin dokularında kavitasyona veya küçük gaz ceplerine neden olma potansiyeline sahip bir uygulamadır. Aynı zamanda ultrason, dokunun hafif ısınmasına da sebep olur. Bu bağlamda 20 yıllık ultrason kullanımı üzerinde çok anlamlı sağlığa zararlı sonuçları izlenmemiştir. Ancak tıbbi endikasyonlar dışında, doktorun gerekli görmediği hallerde ultrason muayenesi, kullanımı önerilmemektedir. Bunun yanında bebeğin hareketlerinin bir video şeklinde kaydedilmesi, tıbben belirtilen uzman tıbbi personel tarafından yapılan inceleme sırasında ve fazladan ultrason enerjisine maruz kalmadan gerçekleştirilirse önemli bir sorun teşkil etmeyecektir.
3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrason muayenelerinin avantajları
- Bebeğin kalp tarama ve teşhisi için daha kısa bir zaman diliminde gerçekleşir.
- Ebeveynler bebeği daha canlı, net ve hareket halinde gördüklerinden, bebekle aralarındaki bağ artar.
- Bebeğin gerçek zamanlı ve üç boyutlu olarak görülmesi daha sağlık ve net verilere olanak tanır.
- Bebeği canlıymışçasına görme olanağı bulan baba adayları bu duruma karşı daha ilgili olurlar.
- Bebeğin özellikle yüz, kalp, ekstremite, sinir tüpü ve iskelet gibi fetal anomalileri daha doğru, daha net tanımlanabilir.
3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrason muayeneleri 2 boyutlu ultrasonun tüm avantajlarını da içinde barındırır. Bu bağlamda 2 boyutlu ultrasonda olan;
- Bebeğin gelişiminin sağlıklı olarak değerlendirilmesi,
- Bebeğin genel sağlık durumunun değerlendirilmesi,
- Plasentanın yerleşiminin değerlendirilmesi,
- Bebeğin kalp atışlarının görülüp duyulabilmesi,
- Doğum öncesinde aile ve arkadaşların bebeği görebilmesi gibi avantajların tamamı ve daha fazlası 3 ve 4 boyutlu ultrasonlarda vardır.
3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrason muayenelerinin dezavantajları
- Cihazlar 2 boyutlu ultrasona göre daha pahalıdır.
- 3 ve 4 boyutlu cihazları kullanabilmek daha uzun bir eğitim gerektirir.
Gebelikte 3 boyutlu ve 4 boyutlu ultrasonlar güvenli midir?
Gebelikte 3 ve 4 boyutlu ultrasonlar; ebeveynlerin isteği ya da doktorun ihtiyaç duyması halinde yapılmaktadır. Bebeğin kalp atışını duymak ve hareketlerini gözlemlemek, mimiklerini görmek heyecan verici bir deneyimdir. Bu bağlamda kullanılan ultrason teknolojisi yeterince güvenlidir. Uzmanlara göre ultrason vücuda girdiğinde kişinin dokuları biraz ısınır, bazı durumlarda vücut sıvıları veya dokularında küçük bir gaz duvarı oluşabilir. Ancak bunun uzun vadede olumsuz sonuçlara sebep olacağına dair bir veri yoktur.
