Gebeliği yaşamak, sağlıklı bir bebek sahibi olmak kadınların hayalidir. Özellikle de evlendikten bir süre sonra çiftler bebek isterler. Ancak bebek sahibi olmanın büyüleyici güzelliği sadece çiftler istediklerinde hissedilir, aksi halde planlanmayan, istenmeyen gebelikler çiftler için çok ciddi sıkıntılar doğurabilir. İşte bu istenmeyen durumları önleyebilmek için “aile planlaması” sistemi vardır. Çiftlerin sadece istedikleri zamanda ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için planlanan sisteme aile planlaması adı verilmektedir.
Aile planlaması çiftlere, sağlıklı aralıklarla ve bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olma hakkını tanır. Yani toplumda genellikle yanlış anlaşıldığı üzere aile planlaması, çocuk sayısını kısıtlama değil; bakabileceği kadar çocuk sahibi olmak ve gebelik aralıklarının sağlıklı olarak verilmesinin planlanmasıdır. Aile planlaması programında asıl amaç; annenin, babanın, evdeki çocukların, ailenin tamamının sağlığını ve refahını korumaktır. Aile planlaması sayesinde çiftler ekonomik durumlarını kısıtlanmadan, uygun ve hazır oldukları zamanda çocuk yapabilir ve daha mutlu bir aile haline gelebilirler. Aile planlaması çalışmaları çiftlere hamile kalmak ve doğum yapmak için en uygun şartları sunar, hamilelikler arasında sağlıklı bir süre bırakır. Gebelikler arasında bırakılan belli bir süre bebek ve annenin sağlığı, tüm ailenin huzuru için çok önemlidir.
Aile planlamasının önemi
Aile planlaması; ailenin üye sayısını kısıtlamak anlamına gelmez, ailenin genel sağlık ve refah seviyesini yükseltmek anlamına gelir. Çünkü kısa aralıklarla sık sık yapılan doğumlar bebeğin, annenin ve evdeki diğer kişilerin sağlığını olumsuz şekilde etkileyecektir.
Aile planlaması kurallarına göre sağlıklı bir gebelik için doğumlar arasında en az 2 yıl geçmelidir. 2 yıldan daha kısa aralıklı doğumlar bir önceki çocuğun yaşam şansını azaltmakta, hatta bazı uzmanlara göre ölüm riskini neredeyse % 50’ye çıkarmaktadır. Bu bağlamda doğumlar arasında en az 2 yıl aralık olan doğumlarda çocuklar; 2 yıldan kısa süreyle dünyaya gelen çocuklara göre fiziksel ve zihinsel açıdan gelişimlerini daha iyi tamamlar. Çünkü 2 yaşındaki bir çocuğun sağlığını riske atan en büyük etken, aileye yeni bir bebeğin katılmasıdır. Zaten bir annenin doğumdan sonra ruhsal ve fiziksel olarak toparlanabilmesi için en az 2 yıla ihtiyacı vardır. Bu 2 yıl içinde anne; fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan normale döner, yeni bir gebeliğe hazır olur.
Aile planlamasının amaçları
- Aile planlaması hakkında herkesi bilgilendirmek
Aile planlaması, bir sosyal sorumluluk projesi şeklinde yürütülmesi gereken bir uygulamadır. Çünkü sağlıklı bir toplum, sağlıklı bireyler ve ailelerden oluşmaktadır. Bu bağlamda aile planlamasının ülke genelinde yerleşmesi gereken temel sağlık hizmetlerinden biri olduğu anlaşılmalıdır. Aile planlaması sayesinde aileler; tüm şartlarını yeni bir bebek için uygun hale getirirler ve en doğru, en uygun şartlarda bebek sahibi olurlar. Bundan dolayı da hem bebek hem de tüm aile bireylerine daha iyi imkanlarla yaşayabilir.
- İstenmeyen gebelikleri önlemek
Bebek sahibi olmanın güzelliği, o bebeğin istenen, arzu edilen bir bebek olmasında gizlidir. Bunun tam tersi olarak istenmeyen hamilelikler genellikle annenin ve tüm ailenin mutsuzluğu ki, çoğunlukla da gebeliğin bilinçli olarak sonlandırılması ile sonuçlanır. Böyle bir durum da anneyi psikolojik ve fiziksel olarak yıpratır, sağlığına da zarar verir.
- Çok sayıda doğumu önlemek
Bir kadının çok fazla sayıda doğum yapması demek, onun fiziksel ve psikolojik açıdan olumsuz etkilenmesi demektir. Kadınlar ilk 3 doğumda çok fazla olmasa da, üçüncü doğumun gerçekleşmesinden sonra sağlık açısından riskli durumlar yaşar. Bu bağlamda özellikle de kadının beşinci doğumu ve sonrasında anne ve bebeğin ölüm riski çok fazladır.
- Gebelikler arasına süre koymak
Arka arkaya sık sık doğum yapmak, anneyi her açıdan yıpratır ve sağlığını bozar. Bu bakımdan annenin vücudunun ve psikolojisinin toparlanması, normale dönmesi için doğumlar arasında en az 2 yıl ara vermek gerekir. Belirlenen bu 2 yıllık süre içinde annenin gebelik sürecinde yaşadığı olumsuzluklar ortadan kalkar ve hormon salgıları normale döner.
- Kadının gebelik yaşını ayarlamak
Kadınların doğum yapması için en uygun olan yaş aralığı18- 35 yaşları arasıdır. Dolayısıyla da 18 yaşından önce ve 35 yaşından sonra yapılan doğumlarda anne ve bebek hayatı tehlikeye girebilir.
- Sağlıklı bireylerle, sağlıklı ailelerle sağlıklı bir toplum oluşturmak
Ailede çocuk sayısının fazla olması, o çocukların maddi ve manevi ihtiyaçlarının yeterince karşılanamaması demektir. Çocuk sayısı arttıkça aileler de bu çocuklara yeterince zaman ve maddi imkan ayrılamaz. Bu bağlamda aile planlaması sayesinde fiziksel, ruhsal, psikolojik olarak daha sağlıklı çocuklardan oluşan bir toplum oluşturmak mümkün olur.
- Çocuk sahibi olmayan ailelere yardım etmek
Aile planlaması dendiğinde sadece çocuk sayısını ayarlamayı, azaltmak akla geliyor. Ancak aile planlaması hizmetlerinin içine bebek sahibi olamayan çiftlere yardımcı olacak uygulamalar da girmektedir. Aile planlaması kapsamında çiftler hem bilgi hem de yardım alır.
Aile planlamasının faydaları
- Aile planlamasının anne sağlığına faydaları
- Sık aralıklarla çok sayıda gebelik önlenir,
- Sık aralıklarla yapılan doğumdan kaynaklanan sağlık sorunları önlenir,
- Çok sayıda doğumun sebep olduğu zor doğumlardan kaynaklanan riskler azalır,
- Kadınların normalden çok erken ya da çok geç yaşta doğum yapmaları engellenir,
- İstenmeyen gebeliklerin önüne geçilir, düşük ve kürtaj sayısı azalır,
- Psikolojik ve fiziksel sağlık açısından anne korunur,
- Anne ölümleri azaltılabilir.
- Aile planlamasının çocuk sağlığına faydaları
- Erken doğum riski azalır,
- Sağlıklı bebek sayısı artar,
- Aralıklı doğum sayesinde bebeklerin sağlığı korunur,
- Bebek ölümleri azalır,
- Aileler çocuklarına maddi ve manevi açıdan yeterince destek olabilir,
- Çocukların ihtiyaçları daha iyi karşılanır,
- Çocuklar daha sağlıklı ve doğru eğitim alabilirler.
- Aile planlamasının toplum için faydaları
- Toplumların büyük bir kısmını kadınlar ve çocuklar oluşturmaktadır. Dolayısıyla da aile planlaması sayesinde kadınların ve çocukların sağlık ve refah seviyesi yükseltilerek daha sağlıklı bir toplum inşa etmek mümkün olur.
- Aile planlaması yapılan toplumlarda nüfus dengeli ve planlı bir biçimde artış gösterir, ülkenin gelişmişlik düzeyi artar.
Sağlıklı korunma yöntemleri
- Hormonsal yöntemler
- Doğum kontrol haplarının kullanımı
- Düşük hapının kullanımı
- Gebelik önleyici halka
- Spiral
- Hormonlu spiral
- Cilt altı implantları
- Norplant
- İmplanon
- Prezervatif
- Vajinal fitil
- Diyafram
- Kadın prezervatifi
Aile planlaması hizmetleri nerede verilir?
Aile planlaması hizmetleri ücretsiz olarak Aile Sağlığı Merkezleri, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri’nde verilmektedir. İstenmeyen gebelikleri önleyici bazı yöntemlerin araçları (kondom, KOK, spermisit) ise eczanelerden edinilebilir. Bu şekilde kliniğe dayalı hizmetlere ek olarak, topluma dayalı hizmetlerden olan ev ziyaretlerinde ebe ve hemşireler aile planlaması hizmetlerini sunar, eğitici, uygulayıcı ve araştırıcı olarak görev rol alırlar. Yurdumuzun hemen her yerinde devlet hastaneleri ve doğumevleri aile planlaması hizmetini ücretsiz olarak vermektedir.
Anne ve çocuk sağlığını olumsuz etkileyen riskli gebelikler
- 18 yaşından önce,
- 35 yaşından sonra,
- 2 yıldan daha kısa aralıklarla,
- 4 ve daha fazla sayıda gebelik yaşamak anne ve bebek sağlığı açısından risklidir.
