Normal bir gebelik ortalama olarak 40 hafta sürmektedir. Gebe kadınların çoğu 40. haftada doğum yapsa da bazı kadınlar biraz daha erken doğum yapabilmektedir. Erken doğum, gebeliğin 37. haftasından önce kasılmalar ile birlikte rahim ağzının açılmaya başlamasıyla karakterizedir.
Erken doğum, bebek açısından pek çok risk yaratabilmektedir. Prematüre bebekler genelde doğumdan sonra özel bir bakıma ihtiyaç duymakta ve bazen hayatlarının geri kalanını etkileyebilecek uzun dönemli sağlık sorunları yaşayabilmektedirler. Bebek gebelikte ne kadar erken doğarsa fiziksel ve zihinsel sakatlıklara sahip olma ihtimali de bir o kadar artmaktadır.
Erken doğum, gebeliklerin yaklaşık yüzde 12’sinde meydana gelmektedir. Erken doğumun nedeni her zaman bilinmese de erken doğuma neden olabilecek bazı risk faktörleri bulunmaktadır.
Erken doğuma neden olan risk faktörleri nelerdir?
Gebelikte her şey doğru bir şekilde yapılmış olsa da gebe bir kadının erken doğum yaşama olasılığı bulunmaktadır. Ancak bazı faktörler, bazı kadınların diğerlerinden daha erken doğum yapma ihtimalini arttırmaktadır. Bu risk faktörlerine şunlar dahildir:
- Çoğul gebelik (rahimde birden çok bebek bulunması)
- Erken doğum geçmişi
- Gebeliğin ortasında vajinal kanama
- Enfeksiyon
- Polihidramnios (Bebeği çevreleyen amniyotik sıvı miktarının aşırı miktarlarda olması)
- Rahim ağzı ile ilgili sorunlar
- Rahim ile ilgili sorunlar
- Bazı genetik sorunlar
- Uyuşturucu madde ve alkol kullanımı
- Prenatal bakıma sınırlı erişim
Bu risk faktörlerine sahip olan pek çok kadının normal dönemde doğum yaptıkları unutulmamalıdır. Ancak riskin farkında olmanız önemlidir, çünkü bu sayede doktorunuz durumunuzu değerlendirebilir ve yakından izleyebilir.
Çoğul Gebelik
Çoğul gebelik, gebe bir kadında erken doğum riskini arttıracaktır, çünkü rahim iki ya da daha fazla bebeğin bulunması durumunda daha çok esnemek zorunda kalacaktır. Rahim, tıpkı vücuttaki diğer kaslar gibi belli bir noktadan fazla esnediğinde kasılma eğiliminde olacaktır. Çoğul bir gebelikte rahim, bebekler henüz tam gelişmeden kasılmaların başlayacağı noktaya kadar esnemiş olabilir.
Rahimdeki bebeklerin sayısının artması ile erken doğum riski de artmaktadır.
Rahimdeki bebeklerin sayısına bağlı olarak doğumdaki ortalama gestasyonel yaş*
Bir bebek 40 hafta
İki bebek 35 hafta
Üç bebek 32 hafta
Dört bebek 30 hafta
Gestasyonel yaş, kadının kaç haftadır gebe olduğunu göstermektedir. Bu ise genelde son adetin ilk gününden hesaplanarak elde edilir.
Çoğul gebelik, hem annenin hem de bebeklerin diğer komplikasyonlar yaşama riskini arttırır. Annenin preeklampsi ve gebelik diyabeti riski artarken bebeklerin ise şiddetli anemi yaşama riskleri artar. Ayrıca bebekler, düşük doğum ağırlığı ve doğum kusurları ile doğabilirler. Bütün bu komplikasyonlar başlı başına sorun olmakla birlikte aynı zamanda erken doğumun yönetilmesini ve tedavisini daha zor bir hale getirebilirler. Bu nedenle çoğul gebelik yaşıyorsanız meydana gelebilecek olumsuz bir durumu önlemek açısından gebelikte yüksek risk konusunda uzman olan bir doktora ihtiyacınız olabilir.
Erken Doğum Geçmişi
Geçmişte prematüre bebek doğurmuş olan bir kadının takip eden gebeliklerde de erken doğum yaşama ihtimali vardır. Bunun gerçekleşme olasılığı önceki erken doğumların sayısına ve bunların ne kadar erken gerçekleştiğine bağlıdır. Önceki erken doğum ne kadar erken gerçekleşmişse sonraki doğumun da o kadar erken ya da daha erken gerçekleşme ihtimali bir o kadar artmaktadır.
Ancak, bu risklerin daha önce sadece erken doğum eylemi yaşamış olan kadınlardan değil aynı zamanda spontan erken doğum yaşamış olan kadınlardan elde edildiği göz önüne alınmalıdır. Daha önce erken doğum yapmamış bir kadının sonraki bebeğinin erken doğma olasılığı düşüktür. Ayrıca kadının normal süresinde doğum yaptığı gebeliklerin sayısı arttıkça sonraki doğumların erken gerçekleşme olasılığı o kadar düşer. Kadın geçmişte bir kez erken doğum yapmış olsa bile arada normal zamanda doğum yaptığı bir gebelik yaşamışsa sonraki doğumun erken doğum olma olasılığı azalır.
Kürtaj geçmişi
Bazı araştırmacılar, geçmişte kürtaj yaptırmış olmanın erken doğum riskini arttırdığını düşünmektedir. Birden fazla kürtaj yaptırmış olan kadınların hayatlarının sonraki dönemlerinde erken doğum yaşama ihtimalleri bulunmaktadır. Kürtajın neden sonraki gebeliklerde erken doğuma neden olabileceği bilinmemektedir. İhtimallerden bir tanesi, rahim ağzının kürtaj nedeniyle zarar görmüş olabilmesidir. Rahim ağzının yetersiz olması durumunda da rahim ağzı gebeliğin erken döneminde açılacağı için bu durum erken doğum ile sonuçlanabilir. Bu durum doktor tarafından cerrahi yöntemlerle müdahale edilmediği sürece sonraki gebelikleri de etkileyebilmektedir. Bir başka ihtimal ise kadının birden çok kürtaj olmasının, daha önce planlanmamış gebelik yaşamayan kadınlara göre tıbbi bakıma ve diğer kaynaklara ulaşamayacağı bir yerde olmasından kaynaklanıyor olabilme ihtimalidir. Her iki durumda da erken doğum eylemi ve erken doğumun ilerdeki gebeliklerde görülme riski artmaktadır.
İkinci ya da üçüncü trimesterde vajinal kanama
12. ila 24. haftalar arasında vajinal kanama yaşayan kadınlarda erken doğum eylemi ve erken doğum riski önemli derecede artmaktadır. Riskin derecesi, kanamanın nedenine bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.
Plasenta previa ve plasental abrupsiyon, gebelikte kanama görülmesinin ana nedenlerindendir. Plasenta previa, plasentanın rahim ağzını kısmen ya da tamamen kapatması ile meydana gelir. Plasental abrupsiyon, plasentanın rahim dubarından çok erken dönemde ayrılması ile oluşur. Her iki durum da erken doğum eylemi ve erken doğum ile ilişkili olmaktadır.
Gebeliğin herhangi bir döneminde vajinal kanama yaşayan bir kadının muayene için doktora görünmesi gerekir. Vajinal kanama her zaman bir soruna işaret etmese de kanamanın nedeni belirlemek, herhangi bir sorun varsa onu hızlıca çözmek açısından önemlidir.
Enfeksiyon
Gebelikte bakteriyel ya da viral enfeksiyon yaşanması durumunda erken doğum eylemi ve erken doğum riski artabilir. Enfeksiyon; vajina, rahim ağzı, rahim, idrar yolu, mesane ya da böbrekler gibi kadının üreme organlarının ya da idrar yolunun herhangi bir kısmında gelişebilmektedir.
Enfeksiyon, kan dolaşımında da meydana gelebilmektedir. Bazı gebe kadınlarda vücudun enfeksiyona gösterdiği tepki sonucu erken doğum eylemi ya da erken doğum gerçekleşebilir.
Doğumu etkileyebilmesi için enfeksiyonun rahime ulaşması ve burada rahmin kasılmasına neden olacak kimyasal reaksiyonu teşvik etmesi gerekir. Bütün bakteri ve virüsler, rahimdeki kasılmayı tetiklemez. Ancak bebeği çevreleyen zarı geçmesi ve amniyotik boşluğa girmesi halinde erken doğum meydana gelebilir.
Erken doğum eylemi ve erken doğum ile ilgili olarak görülen bazı enfeksiyonlar gonore, klamidya, trikomonas ve bakteriyel vajinoz olabilmektedir.
Polihidramniyoz
Polihidramniyoz, rahimde bebeği saran sıvı olan amniyotik sıvının aşırı miktarda olmasını ifade eder. Amniyotik sıvının fazla miktarda olması, rahmin normalde daha fazla esnemesine neden olur. Rahmin esnemesi belli bir noktayı aştığında doğum sancıları erken başlayabilir ve bu da erken doğuma neden olabilir.
Polihidramniyozu gösteren belirtiler, gestasyonel yaşa göre alışılmadık derecede karın büyümesi, nefes almada zorluk, idrarda azalma, terlemede artış ve el ve ayaklarda şişkinlik olmaktadır.
Polihidramniyoz tanısı koaymak için doktorunuz ultrason ile rahimdeki amniyotik sıvının miktarına bakmak isteyebilir. Polihidramniyoz tanısı koyulduysa doktorunuz amniyosentez ile fazla sıvıyı alabilir. Bu işlem sırasında ultrason yardımcı olarak kullanılır ve uzun bir iğne ile amniyotik kesenin içerisindeki fazla sıvı alınır.
Polihidramniyozun sebebini anlamak için de ultrason kullanılabilir. Fazla sıvıyı almak için kullanılan iğne, doku örneği almak ya da biyopsi yapmak için de kullanılabilir. Bu işlemin sonucunda annede, plasentada ya da bebekte sorun olup olmadığı anlaşılabilir. Polihidramniyoza neden olan anneden kaynaklı sebepler arasında genelde diyabet ve kırmızı kan hücrelerinde uyuşmazlık (örneğin, anne ve bebeğin kanındaki Rh faktörlerinin uyumsuz olması) olabilmektedir. Plasentadan kaynaklanan nedenler nadir olarak görülmekle birlikte sorunlar, plasentadaki kan damarlarında bulunan iyi huylu bir tümör olan koryoanjiomadan kaynaklanabilmektedir. Fetüsten kaynaklanan nedenler de yaygın olarak görülmekle birlikte bunlara çoğul gebelik, enfeksiyon, fetüsün yutkunma yetisine zarar veren doğum defektleri ve bebeğin sıvı yutması durumu olan non-immün hidrops yer almaktadır.
Polihidramniyozun nedenini mümkün ise bulabilmek önemlidir. Çünkü erken doğum riski genelde durumun ciddiyetindense buna neyin neden olduğuna bağlıdır. Örneğin, bebekteki doğum kusuru polihidramniyoza neden oluyorsa kadının erken doğum yaşama ihtimali daha fazladır.
Rahim ağzında sorunlar
Rahmin alt kısmını oluşturan rahim ağzı, normalde bebeğin rahim içinde güvenli bir şekilde kalmasını sağlamak için gebelik boyunca kapalı durmaktadır. Doğum başladığında kasılmalar rahim ağzının yumuşamasına ve kısalmasını yani doğum için açılmasını sağlar. Ancak bazen rahim ağzı olması gerekenden daha önce açılmaya başlar. Bu durum gerçekleştiğinde rahim ağzı yetmezliği meydana gelir. Rahim ağzı yetmezliği olan kadınların doğumunun daha erken başlaması ve gerçekleşmesi mümkündür.
Rahim ağzı yetmezliği; yaralanma, ameliyat ya da ilaç kullanımı gibi durumlara bağlı olarak görülebilmektedir. Aşağıda yer alan faktörler de rahim ağzı yetmezliğine neden olabilir:
- Rahim ağzında meydana gelmiş travmalar. Örneğin, kadının rahim ağzı doğum sırasında yırtılmışsa sonraki gebeliklerde rahim ağzı daha güçsüz olabilir.
- Rahim ağzında gerçekleşmiş önceki operasyonlar. Koni biyopsisi gibi bazı rahim ağzı operasyonlar, kadının Pap smear testi sonuçlarının anormal olması sonucu gerçekleştirilebilir. Bu operasyonlar sırasında rahim ağzının bir kısmı alınarak kanserli ya da kanser öncesi aşamadaki rahim ağzı değişiklikleri için değerlendirilir. Bu süreç genelde rahim ağzı yetmezliği riskinin artması ile ilişkilendirilmektedir.
Rahim ağzı yetmezliğiniz varsa doktorunuz gebeliğiniz boyunca sizi yakından takip etmek isteyecektir. Ayrıca kadın doğum uzmanının yapabileceği bir işlem olan servikal serklaj gerekebilir. Bu işlem sayesinde güçsüz olan rahim ağzı sağlamlaştırılabilir ve normal gebelik sürecinin tamamlanması sağlanabilir.
Rahim ile ilgili sorunlar
Bir kadının rahminde doğumdan beri anormallikler bulunabilir. Yaygın olarak görülen anormallikler şunlar olmaktadır:
- İkinci ve tam gelişmiş bir rahim daha olması
- Rahmin içinde rahmi iki parçaya bölen bir duvar olması
- Düzensiz olarak şekillenmiş bir rahim olması
Erken doğum riski genelde rahim anormalliğinin türüne bağlıdır. Anormal olarak şekillenmiş rahme sahip olan kadınlar en yüksek riske sahiptir. Rahim içinde duvar olan kadınlar ise en az riske sahiptir.
Genetik, Ekonomik ve Sosyal Faktörler
Sağlık sorunlarının dışında erken doğum eylemi ve erken doğum riskini etkileyen başka faktörler de bulunmaktadır.
- Genetik ve Irk
Genetik olarak miras alınmış bazı özellikler kadının erken doğum riskini arttırabilmektedir. ABD’de, ekonomik ve sosyal faktörler dikkate alındığında bile Afro-Amerikan kadınların diğer ırklardan daha fazla erken doğum yaşadıkları görülüyor. Bu riskin özellikle gebeliğin ilk haftalarında yüksek olduğu görülüyor.
Araştırmacılar, Afro-Amerikan kadınların neden erken doğum konusunda daha yüksek riske sahip olduklarını bilmiyor. Ancak bunun nedeninin, Afro-Amerikan kadınların üreme ve idrar yollarını etkileyen enfeksiyonlara sahip olma riskinin daha yüksek olmasının ve bunun erken doğum riskini arttırmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
- Ekonomik faktörler
Düşük gelirli olan kadınlar, genelde yeterli beslenme, barınma ve prenatal bakımdan yoksun oldukları için daha erken doğum yapma eğiliminde oluyor. Gebelikte yeterli bir şekilde beslenilmediği zaman kadının kilosu ideal kilosunun altında olmaya başlıyor. Bu ise erken doğuma başka bir risk faktörünün eklenmesi anlamına geliyor.
Erken doğum, bebeğin anne ya da babasının işsiz olması ya da sosyal sigortasının olmamasından da kaynaklanabiliyor. Bu durum, annenin kaliteli bir prenatal bakım almasının önüne geçebiliyor. Düşük gelire ya da işsizliğe bağlı olarak görülen stres de erken doğuma yol açabiliyor.
- Sosyal faktörler
Kadının erken doğum yapma riskini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:
– 16 yaşın altında ya da 40 yaşın üstünde olmak
– Yalnız olmak
– Fiziksel ya da duygusal olarak istismar edilmek
– Gebelik boyunca alkol içmek, uyuşturucu madde kullanmak, sigara içmek
– Aile, arkadaşlar ya da toplumun üyelerinden gerekli desteği görememek
– Sık sık kimyasallara ve kirletici maddelere maruz kalmak
– Uzun saatler boyunca çalışmak
Risk faktörüne sahip olmak, mutlaka erken doğum yapacağınız anlamına gelmez. Ancak bu faktörler, erken doğum yaşama şansınızı arttırır. Bu nedenle gebeliğinizin erken dönemlerinde bu riskleri azaltmak için neler yapabileceğinizi doktorunuzla konuşmanız çok önemli olmaktadır.
