Doğal yolla ya da tüp bebek tedavisi ile bebek sahibi olmak isteyen çiftlerin aslında çok da önemini bilmeseler de gebelik için rahim zarı çok önemli bir rol oynamaktadır. Hemen herkes yumurta ve sperm sayısı ve kalitesinin önemli olduğunu bilirken, rahim zarının niteliği gözden kaçabilir. Oysaki rahim zarı embriyoyu tutabilecek, onun gelişimini sağlayabilecek nitelikte değilse; yumurtanın, spermin ya da embriyonun kalitesi neredeyse hiçbir önem taşımamaktadır.
Bu bağlamda ister tüp bebek tedavisinde isterse doğal yolla gebeliklerde anne adaylarının gebeliğe uygun olup olmadığının değerlendirilmesinde rahmin iç tabakası (endometrium) çok önemlidir. Çünkü gebeliğin gelişmesi ve mümkün olan en sağlıklı şekilde devam etmesi rahim zarı, yani endometriumun niteliklerini bilmekte fayda var.
Rahim içi zarı (endometrium)
Endometrium, rahmin içindeki zar tabakasına verilen addır. Kız bebeklerin rahminde doğuştan bulunan bu tabaka ergenlik çağıyla, yani yumurtlamanın, adet döneminin başlamasıyla birlikte her ay kalınlaşır. Bu kalınlaşmanın nedeni de olası bir korumasız cinsel ilişki sonucunda gebelik oluşursa embriyonun rahime tutunmasını sağlayan bir yatak gibi olması, embriyonun gelişimini devam ettirebilmesidir. Kalınlaştığı bu dönemlerin dışında endometrium “silüer” adı verilen ince hücrelerden oluşur ve embriyo bunun içine yerleşebildiğinde rahme tutunur, gebelik gerçekleşebilir.
Embriyo bu tutunması ile kendisine rahat kanlanmasını, orada 9 ay boyunca gelişip beslenmesini sağlayacak bir yuva oluşturur. Ancak o ay yumurtlama döneminde herhangi bir korumasız cinsel ilişki olmaması ve döllenme gerçekleşmemesi durumunda ise olası bir gebeliği tutmak için kalınlaşan endometrium her ay adet döneminde kanama ile vücut dışına atılır.
Adet dönemleri olarak adlandırılan bu döngü her ay, aynı şekilde devam eder. İşte rahim içi zarı ile ilgili bilinen en önemli husus; gebeliğin oluşup sağlıklı şekilde devam etmesi için rahim içi tabakasının tamamen sağlıklı olmasının ve zamanında yeterince kalınlaşmasının gerektiğidir. Bu bağlamda gebelik planlayanlarda rahmin iç tabakasının hem kalınlık hem de yapısal (herhangi bir yapışıklık olup olmaması veya doğuştan gelen bir rahim anomalisi) açıdan değerlendirilmesi esastır.
Rahim içi zarı neden incelir?
Gebelik için elde edilen embriyonun rahim içi zarına tutunabilmesi, bunun için de rahim içi zarının yeterli kalınlığa ulaşmış olması gerekiyor. Normal şartlar altında kadının yumurtlama dönemi geldiğinde salgılanan hormonların da etkisiyle rahim içi duvarı kalınlaşır ve gebelik olursa onu tutup yaşatabilecek olgunluğa erişir. Ancak bazı kadınlarda bu kalınlaşma gerçekleşmez ya da rahim içi zarı incelir ve embriyo buna tutunamadığı için de gebelik gerçekleşemez.
İşte bu şekilde rahim iç zarında incelme olmasının en önemli nedeni rahim içi müdahaleler, yani cerrahi operasyonlardır. Bunlar arasında da en sık olarak kürtaj ve sezaryen işlemleri bu soruna sebep olabilmektedir. Bunların dışında da rahim içindeki bir enfeksiyon, tedavi amaçlı alınan radyoterapi ve doğuştan gelen rahim bozuklukları rahim içi zarının incelerek embriyoyu tutamayacak hale gelmesine sebep olabilir.
Rahim zarı kalınlığı için normal kabul edilen değerler nedir?
Normal şartlar altında kadınların rahim içi zarının yumurtlama döneminde gebeliği tutabilmek için 8 -12 mm kalınlıkta olması gerekir. Embriyonun sağlıklı bir şekilde tutunabilmesi için rahim zarı kalınlığının en az 7 mm üzerinde, en fazla da 14 mm olması beklenir. Tüp bebek tedavisinde embriyo transferi için de bu değerler arasında bir rahim zarı olgunluğu beklenir.
Uzmanlar, rahim zarı kalınlığının gebelik için en uygun olduğu değerlerin 9 -10 mm arasında olduğunu belirtmekteler. Bu değerler arasındaki rahim zarı kalınlıklarında gebelik oranları çok daha yüksektir. Şöyle ki; rahmin iç tabakasının kalınlığı 6 mm’nin altındayken yapılan embriyo transferi işlemlerinden sonra gebelik başarısı olumsuz etkilenir, embriyonun rahme tutunma şansı düşer.
Rahim içi zarının ince olmasından dolayı gebe kalamayan kadınlarda bu sorun daha önceden geçirilmiş işlemlere bağlı olarak da ortaya çıkmış olabilir. Bu hastaların kendiliğinden doğal yolla veya tüp bebek tedavisiyle gebe kalmaları hususunda da sorunlar çıkabilmektedir. Bu bakımdan gebelik için uzmanlar tarafından doğruluğu ispatlanan endometrium kalınlığı normal değerleri 8 – 12 mm arasındadır.
Neden rahim içi zarında yapışıklık olur?
Rahim içinde yapışıklıklar olması kadınlarda kısırlık sebepleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Kadının daha önceden geçirmiş olduğu enfeksiyonlar, kürtajlar, ameliyatlar ve müdahaleler rahim içi dokusunda yapışıklıklar meydana getirmiş olabilir. Bu durumda da embriyonun orada tutunup gelişmesi çok da mümkün olmayabilir, çok zor olabilir. Bu bakımdan kısırlık şüphesiyle doktora giden kişilerin bu sorunu doktorla konuşması, bunun önceden bildirmesi önemlidir.
Pek çok kadın yaşamı boyunca bir ya da birkaç kez kürtaj yaptırmıştır. Kürtaj işlemi; gebeliğin düşükle sonuçlandığı ya da doğumdan sonra rahimde gebelik materyalinin kaldığı durumda rahmin temizlenmesi işlemidir. Kadınların bir ya da birkaç kez kürtaj olması demek, rahim içinin hasar görme, zarar görme riski olması demektir. Eğer kürtaj ve diğer rahim içi operasyonlar hijyenik koşullarda yapılmazsa ya da çok sert, agresif müdahaleler yapılırsa rahim içi zarında yapışıklıklar ve tedavi edilemeyecek kalıcı hasarlar da meydana gelebilir. Çünkü kürtajdan sonra oluşabilecek bir enfeksiyon veya rahimde parça kalması gibi sorunlarda rahim içerisindeki doku, yani rahim içi zarı hasar görebilir. Hasarlı bir rahim zarına da gebeliğin tutunması da daha zor olabilir. Zaten enfeksiyonlar da çoğu kez rahim içinde yapışıklıklar gelişmesine sebep olabiliyor.
Rahim içinde meydana gelen bu enfeksiyonlar çoğunlukla tüpleri de etkileyebiliyor, tüplerde tıkanıklıklara, içinde sıvı birikmesine sebep olabiliyor. Aslında çok sık kullanılan bir işlem olan kürtaj hastanın doğurganlığını ciddi anlamda olumsuz etkileyebiliyor.
Rahim içi zarında yapışıklıkların tanısı nasıl konur?
Kadının rahim içi ile ilgili bir sorunun varlığından şüphe edildiğinde rahim içi patolojileri değerlendirmek için en sık olarak rahim filmi (histereskopi) kullanılıyor. Histereskopi işleminde kadının rahim içi küçük bir kamera ile izlenerek bu bölgenin genişliği, şekli, gebeliğe engel olacak herhangi bir problem olup olmadığı tespit edilir. Bir problem tespit edilirse de tedavisi “operatif histereskopi” adı verilen cerrahi yöntemle yapılır.
Rahim zarı sorunları tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarına sebep olabilir!
Üst üste tüp bebek tedavisi yapıldığı halde başarısız olmasında rahim içi bozuklukların da çok önemli bir yeri vardır. Çünkü başarılı bir tüp bebek tedavisi için öncelikle rahim içerisinin embriyoyu kabul etmeye uygun olması, yeterli kalınlığa ulaşmış olması gerekir.
Gebeliği engelleyen rahim içi patolojileri, pek çok farklı şekilde olabilir. Bunlardan biri rahim içinde kitlesel bir oluşuma neden olan miyomlar veya rahim içinde “perde” adı verilen embriyonun yerleşmesine ve büyümesine engel olan doğumsal oluşumlar, doğumsal anormallikler ve şekil bozukluklarıdır. Bunların hepsi tedavi edilmezse tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarına neden olabilir. Bunların yanında rahim içerisinde meydana gelen daha önce geçirilmiş bir kürtaj veya batın operasyonları sonucu geçirilmiş bir Pelvik İnflamatuar Hastalık da rahim içerisinde yapışık olması da tekrarlayan başarısızlığı sebebidir. Embriyonun rahim içine yerleşebileceği, bebeğin büyüyebileceği sağlıklı bir alan varsa başarılı bir gebelik de söz konusu olabilir.
