Vajinal Mantar Enfeksiyonu, Nedenleri, Tedavisi

 

Pek çok kadının yaşam boyu en az bir kez yaşadığı, vajinal mantar enfeksiyonu, vajina ve vulvada, vajinal açıklıktaki dokularda tahrişe, akıntıya ve yoğun kaşıntıya neden olan bir mantar enfeksiyonudur. Vajinal kandidiyaz olarak da adlandırılan vajinal mantar enfeksiyonu, yaşamlarının bir döneminde 4 kadından 3’ünü etkilemektedir. Birçok kadın hayatında en az iki kez bu sorunla karşılaşır.

Vajinal mantar enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olarak kabul edilmez. Ancak ilk düzenli cinsel ilişki sırasında vajinal mantar enfeksiyonu yaşama riski artar. Enfeksiyonların ağız ile genital temasa (oral-genital cinsel ilişki) bağlı olabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır. 

İlaçlar vajinal mantar enfeksiyonlarını etkili bir şekilde tedavi edebilir. Tekrarlayan mantar enfeksiyonları olması durumunda ise bir yıl içinde dört veya daha fazla kez ve daha uzun süre tedaviye ihtiyaç olabilir. Bu genel bilgilerden sonra vajinal enfeksiyonun belirtilerine, sonuçlarına ve tedavi yollarına detaylı olarak bakalım. 

Belirtileri

Mantar enfeksiyonu semptomları hafif ila orta seviyede değişebilir ve şunları içerir:

• Vajina ve vulvada kaşıntı ve tahriş
• Özellikle cinsel ilişki sırasında veya idrar yaparken yanma hissi
• Vulvada kızarıklık ve şişme
• Vajinal ağrı ve kramp
• Vajinal döküntü
• Süzme peynir görünümlü kalın, beyaz, kokusuz vajinal akıntı
• Sulu vajinal akıntı

Erkeklerde, mantar enfeksiyonu semptomları penisin başında fark edilir ve şunları içerir:

• Kırmızılık,
• Tahriş
• Kaşıntı,
• Akıntı

Şiddetli ve komplike mantar enfeksiyonu

Aşağıdaki durumlarda daha şiddetli ve karmaşık bir mantar enfeksiyonundan bahsedilebilir:

• Akıntı, çatlak veya yaralara yol açan geniş çaplı kızarıklık, şişme ve kaşıntı gibi ciddi belirtiler ve semptomlar varsa,
• Yılda dört veya daha fazla kez mantar enfeksiyonu oluyorsa,
• Enfeksiyona daha az tipik bir mantar türü neden olmuşsa,
• Hamilelik dönemi ise,
• İlaçlarla ve sağlıklı beslenme ile kontrol altına alınamayan diyabet varsa,
• Bazı ilaçlar veya HIV enfeksiyonu gibi durumlar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamışsa mantar enfeksiyonu daha ciddi bir sorun olabilir. 

Mantar enfeksiyonunda ne zaman doktora başvurmak gerekir?

• İlk kez mantar enfeksiyonu semptomları görülüyorsa, 
• Mantar enfeksiyonu olup olmadığından emin değilse,
• Reçetesiz satılan antifungal vajinal kremler veya fitillerle tedavi edildikten sonra şikayetler hala azalmadıysa,
• Yukarıda sıralanan klasik belirtilerden başka semptomlar görülüyorsa vakit kaybetmeden doktora başvurulmalıdır. 

Nedenleri

Mantar kandida albicans çoğu vajinal mantar enfeksiyonundan sorumludur.Vajina doğal olarak kandida ve bakteriler de dahil olmak üzere dengeli bir mantar karışımı içerir. Bazı bakteriler (lactobacillus), mantarın aşırı büyümesini önler ve bu sayede sorun da olmaz. Ancak bazen bu denge bozulabilir. Kandida büyümesinin veya mantarın daha derin vajinal hücre katmanlarına nüfuz etmesi mantar enfeksiyonunun belirti ve semptomlarına neden olur.

Mantarın aşırı büyümesi aşağıdakilerden kaynaklanabilir:

• Doğal vajinal florada dengesizliğe neden olan antibiyotik kullanımı,
• Gebelik,
• Kontrolsüz diyabet,
• Bozulmuş bir bağışıklık sistemi,
• Östrojen seviyelerini artıran oral kontraseptifler veya hormon tedavisi almak

Kandida albicans, mantar enfeksiyonlarına neden olan en yaygın mantar türüdür ve nispeten kolay tedavi edilebilir. Ancak diğer kandida mantarlarının neden olduğu mantar enfeksiyonlarının tedavisi daha zor olabilir ve genellikle daha agresif tedavilere ihtiyaç duyar.

Risk Faktörleri

• Antibiyotik kullanımı

Mantar enfeksiyonları antibiyotik alan kadınlarda daha yaygın olarak görülür. Bir dizi bakteriyi öldüren geniş spektrumlu antibiyotikler, vajinadaki sağlıklı bakterileri de öldürerek mantarın aşırı büyümesine yol açar.

• Vücutta yüksek östrojen seviyeleri

Mantar enfeksiyonları, hamile kadınlar veya yüksek doz östrojen doğum kontrol hapları veya östrojen hormonu tedavisi alan kadınlar gibi daha yüksek östrojen seviyelerine sahip kadınlarda daha yaygın olarak görülür.

• Kontrolsüz diyabet

Diyabet, enfeksiyonlar için başlı başına bir risk faktörüdür. Aynı zamanda kontrolsüz kan şekeri olan kadınlar, iyi kontrol edilen kan şekeri olan kadınlardan daha fazla mantar enfeksiyonu riski altındadır.

• Bozulmuş bağışıklık sistemi

Kortikosteroid tedavisi veya HIV enfeksiyonu gibi sebeplerle bağışıklığı zayıflamış kadınların mantar enfeksiyonlarına yakalanma riski daha yüksektir.

Vajinal mantar enfeksiyonu önlenebilir mi?

Evet, daha doğru ve sağlıklı seçimler yapılarak vajinal mantar enfeksiyonu oluşumu önlenebilir. Vajinal mantar enfeksiyonu riskinizi azaltmak için en başta; pamuklu, hava alabilen ve çok dar olmayan iç çamaşırı giymek önerilir. Bunun yanında;

• Cinsel ilişki sırasında su bazlı bir kayganlaştırıcı kullanmak,
• Cinsel ilişki ve oral seks sonra duş almak,
• Kişisel hijyene önem vermek,
• Her gün düzenli olarak probiyotik almak veya probiyotik açısından zengin yiyecekler yemek,
• Mantar şekerle beslendiğinden şeker tüketimini azaltmak,
• Vücudun bakteri ve maya dengesini bozduğundan, sadece gerektiğinde antibiyotik almak mantar enfeksiyonlarından koruyucu önlemlerdir.

Ayrıca aşağıdakilerden kaçınmak da vajinal mantar enfeksiyonunu önlemeye yardımcı olabilir:

• Dar külotlu çoraplar,
• Vajinadaki enfeksiyondan koruyan bazı normal bakterileri yok eden vajinal duş (duş başlığı ile vajinanın içine su püskürtmek),
• Köpük banyosu, pedler ve tamponlar dahil olmak üzere kokulu kadın ürünleri,
• Sıcak küvetler ve çok sıcak banyolar,
• Soğuk algınlığı veya diğer viral enfeksiyonların tedavisi için alınan gereksiz antibiyotikler,
• Mayo ve antreman kıyafeti gibi ıslak kıyafetlerle uzun süre kalmak,
• Kontraseptif seçim göz önüne alındığında, östrojen bazlı kontrasepsiyon maya büyümesini teşvik edebildiği için bunlardan uzak durmak 

Teşhisi

Bir mantar enfeksiyonunu teşhis etmek için doktor şunları yapabilir:

• Hastanın tıbbi geçmişi hakkında sorular sorar. Bu sorular sayesinde geçmiş vajinal enfeksiyonlar veya cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar hakkında bilgi toplayabilir.
• Pelvik muayene yapar. Doktor dış genital organları enfeksiyon belirtileri açısından inceler. Daha sonra vajinayı ve rahim ağzını incelemek için vajinaya, vajinal duvarları açık tutmaya yarayan bir alet (spekulum) yerleştirir ve daha iç bölgeleri inceleyebilir. 
• Vajinal sekresyonları test eder. Doktor, mantar enfeksiyonuna neden olan mantar türünü belirlemek amacıyla test için bir vajinal sıvı örneği gönderebilir. Mantarı tanımlamak, doktorun tekrarlayan mantar enfeksiyonları için daha etkili tedavi reçete etmesine yardımcı olabilir.

Mantar enfeksiyonu ne kadar sürer?

Vajinal mantar enfeksiyonlarının ne kadar süreceği soruna göre değişebilir. Enfeksiyonun ne kadar şiddetli olduğu ve hastanın hangi tedaviyi kullandığına bağlı olarak iyileşme süreci değişmektedir. Ancak çoğu mantar enfeksiyonu, doğru şekilde tedavi edildiğinde bir hafta içinde temizlenir. Vajinal mantar enfeksiyonları son derece yaygındır ve bunları tedavi etmenin birçok farklı yolu vardır. Bu bakımdan vajinal mantar enfeksiyonlarında tedavi şeklini seçmek hastanın ce doktorun ortak kararıdır. Tercih edilen tedavi yöntemine göre de iyileşme süreci şekillenir. 

Tedavisi

Mantar enfeksiyonlarının tedavisi, enfeksiyonların ciddiyetine, şiddetine ve sıklığına bağlıdır.

Hafif ve orta şiddette semptomlar ve seyrek görülen ataklar için doktor şunları önerebilir:

• Kısa süreli vajinal tedavi

3- 7 gün boyunca antifungal bir ilaç almak genellikle bir mantar enfeksiyonunu temizler. Kremler, jeller, tabletler ve fitiller olarak piyasada bulunan antifungal ilaçlar arasında en sık olarak mikonazol (Monistat 3) ve terconazole reçete edilir. Bu ilaçların bazıları reçetesiz ve diğerleri ise sadece reçeteyle satılmaktadır.

• Tek doz oral ilaç

Doktor bir kerelik tek bir oral doz flukonazol (Diflucan) reçete edebilir. Ancak hasta hamile ise oral ilaç tedavisi önerilmez. Daha şiddetli semptomları yönetmek için üç gün arayla iki tane tek doz almak gerekebilir.

Bu tedavi yolları enfeksiyonun semptomlarını çözmezse veya semptomlar iki ay içinde yeniden yaşanırsa mutlaka tekrar doktora başvurmak gerekir. 

Mantar enfeksiyonu semptomları şiddetli ise veya sık mantar enfeksiyonları oluyorsa doktor aşağıdaki tedavi yollarını önerebilir:

• Uzun süreli vajinal tedavi

Doktor, iki haftaya kadar günlük olarak alınan bir antifungal ilaç ve ardından altı ay boyunca haftada bir kez alınması gereken ilaç reçete edebilir.

• Çok dozlu oral ilaç

Doktor vajinal tedavi yerine ağızdan alınacak iki veya üç doz antifungal ilaç reçete edebilir. Bununla birlikte bu tedavi hamile kadınlar için önerilmez.

• Azole dirençli terapi

Doktor vajinaya yerleştirilen bir kapsül olan borik asit önerebilir. Bu ilaç oral yoldan alınırsa ölümcül olabilir ve sadece normal antifungal ajanlara dirençli kandida mantarını tedavi etmek için kullanılır.

• Alternatif tıp

Vajinal mantar enfeksiyonlarını tedavi etmek için alternatif bir ilaç tedavisinin etkileri henüz kanıtlanmamıştır. Bazı tamamlayıcı ve alternatif tedaviler, doktorun önerileri ile birleştirildiğinde kimi zaman biraz rahatlama sağlayabilir. Ancak vajinal mantar enfeksiyonu tedavisi için hangi alternatif tedavilerin güvenli ve etkili olabileceği konusunda mutlaka doktora danışılmalıdır. 

Geçmişte bir mantar enfeksiyonu tedavi olan kişi, semptomlar yeniden başladığında tekrar doktora gitmek de gerekmeyebilir ve doktor telefonla bir tedavi önerebilir. Aksi takdirde muhtemelen bir aile hekimine veya kadın hastalıkları ve doğum uzmanına gitmek gerekecektir. 

Vajinal mantar enfeksiyonu için doktora gitmeden önce yapılması gerekenler

• Var olan belirtiler ve bunların ne kadar süredir yaşandığı not edilmeli.
• Diğer tıbbi sorunlar ve kullanılan ilaçlar, vitaminler veya takviyeler de dahil olmak üzere önemli bilgiler yazılmalı.
• Enfeksiyon varken ve doktor randevusundan önce tampon kullanmak veya duş kullanmaktan kaçınılmalı.

Ev tedavisi

Çoğu vakada, mantar enfeksiyonları evde kolayca ve başarıyla tedavi edilebilir. Bunun için eczanelerde reçeteli ya da reçetesiz olarak satılan ilaçlar veya alternatif terapiler kullanılabilir. Alternatif tedavilerin etkileri, ne kadar başarılı oldukları gibi hususlarda kesin kanıtlar bulunmasa da çoğu kadın bu tür ev tedavileri sayesinde rahatlama yaşadığını iddia etmektedir.

• Reçeteli ilaçlar

Vajinal mantar enfeksiyonu sorunu ile doktora başvurulduğunda doktor yapacağı muayene ile uygun olan ilaç tedavisini sunar. Bu ilaçların doktorun reçete ettiği şekilde kullanılmasıyla kısa süre içinde iyileşme sağlanır. 

• Reçetesiz ilaçlar

Mantar enfeksiyonlarını tedavi etmek için reçetesiz krem ​​veya jel şeklindeki antifungal ilaçlar eczanelerden satın alınabilir. Bunlar reçetesiz satıldığından ulaşılması da nispeten daha kolay olur. 

Tedavi için kullanılan ürüne bağlı olarak, tedavi harici veya dahili kullanım için olabilir ve enfeksiyonu; tek bir uygulama, 3 günlük uygulama veya bir haftalık uygulama ile tedavi edebilir.

Dahili olarak uygulanan tedavilerin, vajinal mantar enfeksiyonlarının % 80’inden fazlasını iyileştirdiği görülmüştür. Bunlar azol adı verilen güçlü antifungaller içerir.

• Borik asit

Vajinal borik asit kapsülleri mantar enfeksiyonu olan kadınlar için işe yarayabilir. Bunlar özellikle tekrarlayan enfeksiyonları olan kadınlar için yararlı olabilir. Uzmanlar, 14 gün boyunca günde bir kez içinde 600 mg borik asit içeren vajinaya yerleştirilen kapsüllerin tedavide etkili olduğunu savunmaktalar. Ancak elbette ki herhangi bir ilaç ya da fitil satın almadan önce bir doktora danışmak gerekir.

Bazı araştırmalar, antifungal flucytosine ile birlikte topikal olarak uygulanan borik asidin, kadınların yaklaşık % 70’ini başarıyla tedavi ettiğini bildirmektedir. Bu çalışma, azol bazlı antifungal tedavilere cevap vermeyen mantar enfeksiyonu olan kadınlarda borik asidin etkili olduğunu gösterdi.

• Çay ağacı yağı

Çay ağacı yağı, mantar ve mantarları öldürebilecek antifungal özelliklere sahiptir. Çay ağacı yağı, antifungal özellikleri nedeniyle uzun zamandır mantar enfeksiyonlarının tedavisinde etkilidir. Çay ağacı yağına dair yapılan araştırmalar mayaları ve mantarları öldürme yeteneğini kanıtlamıştır. 

Bu konuda incelenen çalışmaların çoğunda çay ağacı yağı, vajinal enfeksiyonlarda en yaygın mantarlardan biri olan candida albicans üzerinde test edilmiştir. Çay ağacı yağı içeren vajinal fitillerin vajinal mantar enfeksiyonlarını tedavi ettiği görülmüştür. Bazı kadınlar, bir tamponu seyreltilmiş çay ağacı yağına batırıp bunu gece boyunca vajinada tutmanın enfeksiyonu tedavi etmeye yardımcı olduğunu bildirmişlerdir. Bununla birlikte, çay ağacı yağı kullanımı cildi tahriş edebileceğinden ve vajinal duvarlar özellikle hassas olduğundan bu konuda çok dikkatli olunmalıdır.

Çay ağacı esansiyel bir yağdır ve bu nedenle bir taşıyıcı yağ ile karıştırılması gerekir. Bu bakımdan çay ağacı yağı kullanacak olan kadınların tamponu ıslatmak için ılık hale getirilmiş hindistancevizi yağını kullanıp, tampona 3-5 damla çay ağacı yağı eklemişlerdir. Bu yöntemde tamponu düzenli olarak değiştirmek çok önemlidir. Ayrıca bazı kişilerin çay ağacı yağına alerjisi olabilir. Bunu anlamak için seyreltilmiş çay ağacı yağını elin üzerinde minik bir alana damlatıp 12 – 24 saat bekleyerek test etmek önerilir. Eğer bu süre içinde herhangi bir reaksiyon olmazsa, daha hassas bir alan olan genital bölgede kullanmak güvenli olabilir. Bu konuda yapılan diğer araştırmalar, çay ağacı yağının (terpinen-4-ol) bir bileşeninin ortak antifungal ilaç flukonazolünün aktivitesini arttırdığını göstermektedir. Yani normalde bu ilaca dirençli kandida albicans vakalarında, çay ağacı yağının etkisi ile iyileşme sağlanabilir.

• Probiyotik takviyeleri

Bazı probiyotik takviyeleri, mantar enfeksiyonuna doğal bir çözüm sunabilir. Bunlar eczanelerde ve sağlık ürünleri satan marketlerde veya internet sitelerinde bulunmaktadır. Bazı probiyotik takviyeleri markaları kadın üreme sağlığı için özel olarak formüle edilmiş ürünler satmaktadır. Bunlar vajinadaki bakteri ve maya dengesini düzeltmeyi amaçlamaktadır. Bu takviyeler oral olarak alınır veya vajinal olarak kullanılır.

2012 yılında yapılan bir çalışmada, kronik mantar enfeksiyonu olan kadınlar vajinaya özel olarak formüle edilmiş bir probiyotik hap yerleştirdiler. Kadınların yaklaşık % 87’si semptomlarında iyileşme olduğunu bildirdi. Tedavinin ayrıca enfeksiyondan sorumlu olan mantar üzerinde de uzun vadeli bir etkiye sahip olduğu görüldü.

Çalışmada, kadınlar bir hafta boyunca her gece bir hap kullandılar. Daha sonra 3 hafta boyunca her üç gecede bir aynı hapı kullandılar. Bundan sonrasında tedaviye haftada sadece bir kez önleyici bir tedavi olarak aldılar. Diğer araştırmalar ise, probiyotik laktobasilin, vajinal mantar enfeksiyonu olan kadınlar tarafından alınan antifungal ilaçların etkinliğini artırabileceğini göstermiştir.

• Doğal ev yoğurdu

Doğal, şekersiz, aromasız ev yoğurdu, probiyotik adı verilen yararlı bakterileri bolca içerir. Bunlar da genel vücut sağlığına çok fazla katkıda bulunur ve vücuttaki bakteri ve maya dengesini geri kazanmaya yardımcı olur. 2006 yılında yapılan bir araştırmada probiyotiklerin belirli tipte vajinal mantar enfeksiyonuna sebep olan mayaların bazılarıyla mücadele edebileceği saptanmıştır. Kadınlar vajinal mantar enfeksiyonunu doğal yoğurtla tedavi ederken; bazıları her gün yoğurt yemiş, bazıları vajina çevresine ve vulvaya yoğurt sürmüş, bir kısmı da vajina içine yoğurt yerleştirmiştir. Bu yöntemlerden hepsinin faydaları görülürken, yoğurdu yiyerek tüketmek çok daha kolay ve uygulanabilir yoldur.

• Hindistancevizi yağı

Hindistancevizi yağı antifungal özelliklere sahiptir ve Candida albicans mantarı ile mücadele ettiği bilinmektedir. Ham organik hindistancevizi yağı, vajinal mantar enfeksiyonunun semptomları hafifletmek için dahili veya harici olarak uygulanabilir. Hafif ısıtılmış hindistancevizi yağı, çay ağacı yağı veya kekik yağı da dahil olmak üzere daha güçlü antifungal uçucu yağlar için bir taşıyıcı yağ olarak da kullanılabilir. Hindistan cevizi yağı eczanelerden, aktarlardan ve internet sitelerinden kolaylıkla satın alınabilir. 

• Sarımsak

Sarımsak bilinen en etkili ve kaliteli antifungal ve antibiyotiklerden birisidir. Bununla birlikte bu konuda yapılan son araştırmalar, sarımsak yemenin vajinadaki maya seviyeleri üzerinde hiçbir etkisi olmadığını göstermektedir. Sarımsak yemeye alternatif olarak, bazı kadınlar sarımsakları dahili olarak kullanmayı denediler. Bazı kadınlar gece boyunca vajinaya bir ip ile bir diş sarımsak ve karanfil koyarak mantar enfeksiyonu semptomlarında rahatlama yaşadıklarını iddia ediyorlar. Bunun işe yaradığına dair bilimsel bir kanıt olmasa da, mantar enfeksiyonu için işe yaradığı iddia edilen düşük riskli bir ev ilacıdır. Ancak sarımsağın dahili kullanımında hassas cilde sahip kişilerde yanma ve hatta cilt hasarı görülebilir. Bu nedenle hassas bir cilde sahip olanların sarımsak kullanmaları önerilmez. Bu bakımdan eğer yanma olursa, şiddetlenirse sarımsak kullanımı direkt olarak bırakılmalıdır. Tüm bunların yanında sarımsak ve kekik içeren vajinal kremlerin, mantar enfeksiyonu tedavisinde klotrimazol vajinal kremi kadar etkili olduğu da tespit edilmiştir.

• Kekik yağı

Pek çok kişiye göre yabani kekik yağı, mayanın büyümesini yavaşlatabiliyor veya durdurabiliyor. Çoğu kekik yağı, özel bir niteliği olmayan klasik kekik, origanum mercankökşk kullanılarak yapılır. Bununla birlikte, yabani kekik, origanum mercanköşk ile yapılan kekik yağı, timol ve karvakrol olmak üzere iki güçlü antifungal içermektedir. Bazı araştırmalarda Candida albicansın büyümesini durdurmak veya inhibe etmek için yabani kekik yağı kullanılmasının yararlı olacağı görülmüştür. Bu sebeple de kekik yağı içeren kapsüller geceleri vajinaya yerleştirilebilir. Alternatif olarak da vajinaya yerleştirmeden önce bir tampona uygulanabilir. 

Unutulmamalıdır ki; uçucu yağlar kullanılmadan önce taşıyıcı yağlarla karıştırılmalı ve asla doğrudan cilde uygulanmamalıdır. Bunun için 1 çay kaşığı tatlı badem yağı, sıcak hindistancevizi yağı veya zeytinyağına 3-5 damla kekik esansiyel yağı karıştırılabilir. Tampon bu karışıma birkaç dakika batırılmalı, daha sonra gün boyunca her 2-4 saatte bir değiştirilerek kullanılmalıdır. Bu şekilde ilaçlı bir tampon kesinlikle 6 saatten daha uzun süre vajinada kalmamalıdır. Kullanmadan önce de mutlaka elin üstünde küçük bir alana uygulanmalı ve alerji konusunda bu şekilde test edilmelidir. 

Mantar enfeksiyonlarına karşı ev yapımı ilaçlardan kimler kaçınmalı?

Birçok ev ilacı, mantar enfeksiyonu olan çoğu insan için güvenlidir. Bununla birlikte aşağıdaki durumlarda ev ilaçları yerine, tıbbi tedavi tek seçenek olmalıdır. 

• Hamilelik döneminde,
• Cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyona maruz kalındığında,
• Sık sık tekrarlayan bir mantar enfeksiyonu olduğunda, 
• Yaşanan semptomların mantar enfeksiyonundan kaynaklanıp kaynaklanmadığından emin olunmadığında,
• Tıbbi tanı gerekli olduğundan ilk mantar enfeksiyonu yaşandığı dönemde,
• Mantar enfeksiyonu çok şiddetli olduğunda, ciltte çatlaklar veya yaralar olduğunda,
• Ev yapımı ilaçlarla yapılan tedaviden birkaç gün sonra semptomlarda herhangi bir düzelme olmadığında,
• Kontrol altına alınamayan diyabet veya çok zayıf bir bağışıklık sistemi gibi altta yatan tıbbi sorunlar olduğunda ev ilaçları değil, tıbbi tedavi gerekmektedir.