Yumurtalık Kistleri

Fonksiyonel kistleri (Foliküler Kistler)

Foliküler kistler sık olarak görülür ve çapları 3-8 cm arasında değişmektedir. Bu kistler çoğunlukla hipofizden FSH ve LH gibi yumurtlamayı sağlayan hormonların çeşitli sebeplerden dolayı salınımıdaki bozukluklar sonrasında yumurtlama olmaması sonucu ortaya çıkmaktadır. Yetersiz olarak gelişen yumurta keseciğinin içindeki sıvı emilemez ve büyümüş bir foliküler kist oluşur. Genellikle belirti vermeyerek kaybolurlar bazen de yumurtalıklarda kanama ve yumurtalıklarda torsiyon denilen yumurtalıkların kendi etrafında dönmesi gibi sorunlarda yaratabilmektedir. Büyük kistler pelvik ağrı ,ağrılı cinsel ilişki ve anormal adet kanaması olarak belirti verebilmektedir. Çoğu foliküler kistler tedavisiz 60 gün içerisinde kendiliğinden kaybolurlar. Tedavi olarak oral kontraseptifler (doğum kontrol hapları) düzenli adet kanamalarını sağlanması için sık olarak kullanılır.

Korpus Luteum kistleri

Düzenli olarak adet döngüsünde yumurta keseciği çatladıktan ve yumurta atıldıktan sonra gebeliğin devamını sağlayan bir kesecik oluşur buna ‘’corpus luteum’’adı verilir. Gebelik oluşmadığı zaman korpus luteum eriyerek kaybolmaktadır. Korpus luteum bazen yumurtlamadan sonra uzun süre kalır ve kendi içine kanar. Kistin büyüklüğü 3-11 cm boyutundadır. Adet gecikmelerine sebep olabilmektedirler. Genelde ağrı yapmaz fakat bazen adet döneminin 20-26. günleri arasında rahatsızlığa neden olabilir. Yumurtalıkların kendi etrafında dönmesine sebep olduğunda şiddetli ağrı olur. Korpus luteum kisti içine kanadıktan sonra karın içine boşalırsa (rüptüre olursa) kanama kontrolü için laparoskopi veya laparotomi gerekir. Çoğu tedavi gerektirmeksizin 2 ay içinde kaybolmaktadır.

Dermoid kistler

En sık 20’li yaşlarda görülen kistler deri, diş ve saç gibi değişik dokular içerebilir, bu kistlerin cerrahi olarak çıkarılması gerekir.

Teka Lütein Kistleri

Aşırı hormon salgılanması sonrasında oluşan kistlerdir. Kısırlık tedavisi gören kadınlarda yumurtalık uyarılması için kullanılan ilaçlarla birlikte oluşmaktadırlar. Nadir olarak gebelikte de görülmektedir. Genellikle çift taraflıdır ve 20 cm büyüklükte olabilir. Kistlerin içi berrak, saman sarısı renkli sıvıyla doludur. Yumurtalık uyarımı tedavisi kesildiğinde kendiliğinden kaybolmaktadır. Cerrahi müdahale ancak kanam ve torsiyon oluşursa düşünülmektedir.

Gebelik Luteoması

Gebelik sırasında görülen içi sıvı dolu yapılardır.%25 kadında gebelik boyunca sebat eder ve kistin sebep olduğu erkeklik hormonun fazla salınımından dolayı tüylenmede artış olabilmektedir. Gebelik sona erdikten sonra kendiliğinden kaybolmaktadır. Genel olarak gebelerde tümörlerden ayrımı yapılması gerekmektedir.

Polikistik over hastalığı

Polikistik over sendromu (PCOS) üreme çağındaki kadınların % 4-6 sında ortaya çıkmaktadır. PCOS olan kadınların birçoğu doktora adet düzensizliği sebebiyle başvurmaktadır. Bunun yanında kıllanma ve obezite gibi şikayetlerde eklenmektedir. Gebelik elde etmek isteyen çiftlerde poli-kistik over sendromu infertilite sebebi olarak karşımıza çıkmaktadır.Polikistik over sendromunun bu tür problemlere yol açtığını ancak aylık düzenli adet kanaması olan kadınlardaki döngü ile karşılaştırarak daha iyi anlayabiliriz.Düzenli adet olan kadınlarda ön hipofiz bezinden FSH (folikül stimülan hormon (yumurta keseciğini büyüten hormon)) salgılanmaktadır. FSH salgılanması ile yumurta keseciği büyümeye ve estrojen hormonunu salgılamaya başlar. Yeterli büyüklüğe ulaşan yumurta keseciği salgıladığı estrojen belirli bir seviyeye geldiği zaman LH (Luteinizin Hormon (yumurta çatlatıcı ve olgunlaştırıcı hormon)) salgılanır ve olgunlaşan yumurta keseciğinden ayrılarak atılır. Düzenli adet olan kadınlarda bu döngü 28- 30 günde bir tekrarlanır. Yumurtlama yaklaşık bu döngünün 14. Gününde olur. Yumurtlama zamanında olan ilişki sonrasında aylık olarak % 20 oranında gebelik olasılığı olmaktadır.PCOS de asıl problem insülin direnci ve kandaki yüksek insülin düzeyidir. Mekanizmayı basit bir dille özetleyelim.

Vücuttaki (kas gibi) dokularda bilinmeyen bir sebeple insülin direnci ortaya çıkar.İnsülin yükselmeye başladığı zaman karaciğerde seks hormon bağlayıcı globülün sentezi azalır ve yumurtalıklardan androjen(erkeklik hormonu) yükselmeye başlar.Yükselen androjen yağ dokusunda estrona dönüşür ve kanda estrojen düzeyi yükselir. Kanda yüksek estrojen normal adet döngüsünü başlatacak FSH hormonu baskılandığı için yumurta büyümeye başlamaz. FSH hormonu düşük kalırken LH hormonu yükselmekte ve buda yumurtalıklarda birçok küçük follikül oluşmasına sebep olmaktadır. Yumurtlama olmadığı için progesteron hormonuda üretilemekte ve adet kanaması olamamaktadır.

• Yukarıdaki oluşan hormonal düzensizlikten dolayı PCOS’lu kadınlarda;
• • Adet düzensizliği: Yumurtlamanın olmaması adet döngüsünün uzamasına (yılda 6 kez veya daha az sayıda adet kanaması olması), düzensiz adet kanamalarına yol açar.

• • Kıllanma (Hirsutizm) ve akne çatlayamayan foliküller fazla miktarlarda testosteron (“erkeklik hormonu”) üretir. Kadında fazladan üretilen erkeklik hormonu tüylenme ve sivilcelenme gibi sorunlar yaratır.

• • Şişmanlık (Obezite): Kan şekerinin düzenlenmesinden sorumlu olan insülin hormonu salgısının bu hastalıkta bozulması kilo alma sorununa neden olur.

• • Kısırlık (İnfertilite): Yumurtlama olmaması kadını zor gebe kalma sorunuyla, gebe kalınması durumunda ise artmış düşük yapma riskiyle başbaşa bırakır.

• • Saç dökülmesi

• • İleriye dönük şeker hastalığı riski

• • Uzun dönemde ortaya çıkabilen sorunlardan en önemlisi rahim iç tabakasını östrojen hormonunun kalınlaştırıcı etkisinden koruyucu özelliği olan progesteron hormonunun eksik kalması nedeniyle ortaya çıkan artmış rahim kanseri riski

• • Uzun vadeli sorun da testosteron hormonunun sürekli olarak yüksek kalmasına bağlı olarak kan yağlarının seviyesinin yükselmesidir. Bu durum uzun vadede kadının çeşitli kalp hastalıklarına yakalanma riskini artırır.

Endometrioma (Çikolata Kistleri)

Çikolata kistleri, rahimin içini döşeyen “endometrium” adı verilen zar tabakasının yumurtalıklarda bulunması ve her adet döneminde kanayarak kistleşmesi sonucunda oluşur. Her adet döneminde kanayan kist içerisinde uzun süre kalan kan zamanla pıhtılaşıp eriyerek, çikolata rengi ve kıvamında bir sıvı halini alır. Bu nedenle bu kistler “çikolata kisti” olarak anılmaktadır. Endometrioması olan kadınlar hekime kısırlık, ağrılı adet, ilişki esnasında ağrı ve fazla miktarda adet görme şikayeti ile başvururlar. Bu hastalarda adet öncesinde birkaç gün süre ile kahverengi kanama olması da oldukça tipiktir. Endometriyoma’ların tedavisi cerrahi operasyonla kistlerin çıkartılmasıdır. Bu cerrahi operasyonlar için genelde laparoskopi yöntemleri kullanılmaktadır.Çikolata kisti çıkartılan hastaların %50’si 6 ay içinde tedaviye gerek kalmadan hamile kalmaktadır. 4 cm’den küçük kistler ise beklenip izlenebilir veya bir takım ilaç tedavileri denenebilir. Endometrioma üreme çağında en sık karşılaşılan kanser olmayan over kistlerinden biridir. Tanı genellikle ultrasonografi ile konur. Endometriomaların tipik ultrasonografik görüntüsü hiperokojenik, koyu ve yoğun içerikli düzgün konturlu kist şeklindedir. Kanda tümör markırları olarak isimlendirilen ayırıcı tanı için kanda CA-125 düzeyine bakılabilir. CA-125 değerinin 35 mIU/mlnin üzerinde olması tanıyı güçlendirmekle birlikte, bu değerin normal olması endometrioma olmadığını göstermez. CA-199, CEA değerlerine bakmak ve değerlendirmek de gerekmektedir.

Çikolata Kisti Tedavisi

Çikolata kistlerinde tedavi konusu oldukça tartışmalı olup, değişik yaklaşımlar mevcuttur. Tedavi yönteminin seçilmesinde en önemli kriter hastanın yakınmasının olup olmadığıdır.

• • Hastanın yakınması varsa kist boyutu ne olursa olsun cerrahi olarak kistin çıkarılması gerekir.

• • Hastaya kendi kendine gebe kalma şansı verilecekse kistin cerrahi olarak çıkarılması önerilmektedir. Eğer hasta tüp bebek tedavisine başlayacaksa ve kist çapı 3 cm’den küçükse cerrahi yapılmadan direk tüp bebek uygulamasına geçilmesi, 3 cm’den büyükse öncelikle kistin çıkarılması ve sonrasında tüp bebek tedavisine geçilmesi önerilmektedir. Aşılama yapılacak hastalarda kesin bir şey söylenmemekle birlikte tüp bebek hastalarında uygulanan kurallar uygulanabilir.

• • Kist çapı 3 cm.’den büyükse hastanın yakınmasına bakılmaksızın cerrahi tedavi önerilmektedir. Bunun nedeni bu kitlelerde kanser olasılığının ekarte edilmesidir. Çikolata kistlerinde kansere dönüşüm riski %0.4-%0.8 olarak bildirilmekle birlikte gerçek rakamın daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Cerrahide tercih edilmesi gereken yol laparoskopidir. Laparoskopi sonrasında tekrarlama riskinin azaltılması için GnRH analogları kullanılabilir. Temel yakınması ağrı olan ve çocuk sahibi olma da sorunu olmayan hastalarda ameliyat sonrası medikal tedavi verilebilir. Ancak sorun çocuk sahibi olamama ise bu ilaçları vermenin yararı olmadığı gibi çocuk sahibi olmayı birkaç ayda olsa geciktirdiği için zararlı da olabilmektedir. Cerrahi sonrası gebelik oranının en yüksek olduğu dönem ilk 1 yıldır. Bu süre içerisinde gebe kalamayan hastalarda başka tedavi yöntemlerine geçilmelidir. Hasta yaşı 35’in üzerinde ise veya yumurtalık rezervi düşük ise 6 aydan fazla beklenmemesi daha uygundur.

Yumurtalık kistlerinin tedavisi

Çapı 5 cm’den küçük kistler genellikle 1-3 ay içinde kendiliğinden kaybolur. Bu kistlerin küçülmesini sağlamak amacı ile doğum kontrol hapları kullanılabilir. Kendiliğinden veya doğum kontrol hapları kullanıldığında kaybolmayan kistler cerrahi olarak çıkarılır. Menopozdan sonra oluşan kistler daha dikkatli değerlendirilmelidir.