Frengi genellikle cinsel temasla yayılan bakteriyel bir enfeksiyondur. Hastalık ağrısız bir yara şeklinde tipik olarak cinsel organlarda, rektumda veya ağızda başlar. Frengi oluşan yaralarla cilt veya mukoza zarı teması yoluyla kişiden kişiye bulaşır. Frengide ilk enfeksiyondan sonra, bakteriler tekrar aktif hale gelmeden önce onlarca yıl boyunca vücutta inaktif şekilde uyku halinde kalabilir. Yani frengiye yakalanan birisi yıllarca bundan habersiz bir şekilde yaşamaya devam edebilir. Erken dönemdeki bir frengi vakası, bazen tek bir penisilin enjeksiyonuyla tedavi edilebilir. Ancak erken dönemde teşhis edilmez ve tedavi yapılmazsa, frengi hastanın kalbine, beynine veya diğer organlarına ciddi şekilde zarar verebilir ve hatta hayatı tehdit edecek boyuta geçebilir. Aynı zamanda gebelik döneminde frengi, annelerden doğmamış çocuklara da geçebilir.
Frengi belirtileri nelerdir?
Frengi aşamalar halinde gerçekleşir ve yaşanan semptomlar da her aşamada farklılık gösterebilir. Aynı zamanda aşamalar çakışabilir ve semptomlar her zaman aynı sırada olmayabilir. Frengi ile enfekte olan kişi bunun farklında olmayabilir ve yıllarca herhangi bir belirti fark etmeyebilir.
Birincil frengi aşaması
Frenginin ilk belirtisi, SHANG-kur adı verilen küçük bir yaradır. Yara, bakterilerin vücuda girdiği yerde görülür. Frengi bulaşmış çoğu insan sadece bir tane SHANG-kur geliştirirken, bazı insanlar bunlardan birkaç tane geliştirebilir. SHANG-kur yarası genellikle bakteriye enfekte olduktan yaklaşık üç hafta sonra gelişir. Frengi olan birçok insan SHANG-kuru fark etmez. Çünkü genellikle ağrısızdır ve vajina veya rektumda gizlenmiş olduğundan görülmeyebilir. Aynı zamanda SHANG-kur yarası 3- 6 hafta içinde kendi kendine iyileşir.
İkincil frengi aşaması
Orijinal SHANG-kur yarasının iyileşmesinden birkaç hafta sonra, küçük bir alanda başlayan, ancak sonunda tüm vücudu kaplayan bir döküntü yaşanabilir. Hatta eller, avuç içi ve ayak tabanlarında bile döküntüler oluşabilir. Bu döküntü genellikle kaşıntılı değildir ve ağızdaki veya genital bölgedeki siğil gibi yaralar da bu semptomlara eşlik edebilir. Bu bakteri ile enfekte olan bazı insanlar bunların yanında saç dökülmesi, kas ağrıları, ateş, boğaz ağrısı ve şişmiş lenf düğümleri gibi sorunlar da yaşarlar. Bu belirtiler ve semptomlar birkaç hafta içinde kaybolabilir veya tekrar tekrar ortaya çıkarak bir yıl kadar sürebilir ve devam edebilir.
Gizli frengi aşaması
Frengi varsa ve tedavi edilmezse, hastalık hiçbir semptom da göstermiyorsa ikincil aşamadan gizli aşamaya geçmiş olur. Gizli frengi aşaması yıllarca sürebilir. Belirti ve semptomlar asla geri dönmeyebilir veya hastalık üçüncü (üçüncül) aşamaya doğru ilerleyebilir.
Tersiyer frengi (üçüncül frengi) aşaması
Frengi olup da tedavi edilmeyen kişilerin yaklaşık % 15 – % 30’u geç (üçüncül) frengi olarak bilinen komplikasyonlar geliştirir. Frenginin geç aşamasında, hastalık beyne, sinirlere, gözlere, kalbe, kan damarlarına, karaciğere, kemiklere ve eklemlere zarar verebilir. Bu sorunlar orijinal, tedavi edilmemiş enfeksiyondan yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.
Nörosifilis- nörofrengi
Herhangi bir frengi aşamasında, bakteri yayılabilir ve diğer hasarların yanı sıra beyin ve sinir sistemine (nörosifiliz) ve göze (oküler frengi) zarar verebilir.
Konjenital frengi
Frengi olan kadınlardan doğan bebekler plasentadan geçerek veya doğum sırasında enfekte olabilir. Konjenital frengi ile yenidoğanların çoğunda herhangi bir semptom olmaz. Ancak bazılarında elleri, avuç içi ve ayak tabanlarında döküntü görülür. Daha sonraki belirti ve semptomlar arasında sağırlık, diş deformiteleri ve burun köprüsünün çökmesi gibi sorunlar görülebilir. Bununla birlikte frengi ile doğan bebeklerde zamanında çok erken doğma, ölü doğum veya doğumdan hemen sonra ölüm gibi sorunlar da olabilir.
Ne zaman doktora başvurmak gerekir?
Bir yetişkin veya çocuk olağandışı akıntı, yara veya döküntü yaşıyorsa, özellikle de kasık bölgesinde bunlar ortaya çıkıyorsa vakit kaybetmeden doktora başvurmak gerekiyor.
Frengi neden olur?
Frenginin nedeni Treponema pallidum adı verilen bir bakteridir. En yaygın bulaşma yolu, cinsel aktivite sırasında enfekte bir kişinin yarasıyla temas etmektir. Bakteriler vücuda ciltteki veya mukozadaki küçük kesikler veya sıyrıklar yoluyla girer. Frengi, birincil ve ikincil aşamalarında ve bazen erken gizli dönemde bulaşıcı olur.
Daha az yaygın olarak da frengi; aktif bir lezyonla (öpüşme sırasında) doğrudan korunmasız yakın temas yoluyla veya enfekte olmuş anneler yoluyla hamilelik veya doğum sırasında bebeklerine (konjenital frengi) yayılabilir. Ancak frengi; aynı tuvalet, küvet, giysi veya yemek gereçleri kullanılarak veya kapı tokmağı, yüzme havuzları veya spa küvetlerinden yayılmaz. Kişi tam anlamıyla tedavi edildikten, iyileştikten sonra frengi kendi kendine tekrarlamaz. Bununla birlikte, birinin frengi yarası ya da döküntüsü ile temas edildiğinde yeniden enfekte olma riski yüksektir.
Frenginin risk faktörleri nelerdir?
Aşağıdaki durumlarda frengi bulaşma riski artar:
- Korunmasız seks yapmak,
- Birden fazla partnerle seks yapmak,
- Erkek – erkeğe seks yapmak,
- AIDS’e neden olan virüs olan HIV ile enfekte olan kişilerle seks yapmak
Frenginin komplikasyonları nelerdir?
Frengi, cinsel yolla bulaşan bir bakteriyel enfeksiyondur ve günümüzde erken dönemde teşhis edilmesi durumunda tıbbi tedavisi olan bir rahatsızlıktır. Ancak tanı konmaz ve tedavi edilmezse, frengi vücutta çok ciddi hasarlara yol açabilir. Frengi ayrıca HIV enfeksiyonu riskini artırır ve kadınlar için hamilelik sırasında önemli sorunlara neden olabilir. Tedavi ise hem var olan semptomları ortadan kaldırır hem de gelecekteki hasarı önlemeye yardımcı olabilir. Ancak zaten meydana gelen hasarın tedavi ile onarılması veya tersine çevrilmesi söz konusu değildir. Frengi aşağıdaki komplikasyonlara sebep olabilir:
- Küçük çıkıntılar, şişlikler veya tümörler: Sakız da denilen bu şişlikler, frenginin ileri aşamasında hastanın cildinde, kemiklerinde, karaciğerinde veya herhangi bir organında gelişebilir. Bu şişlikler genellikle frenginin antibiyotiklerle tedavisinden sonra kaybolur.
- Nörolojik problemler: Frengi hastanın sinir sisteminde aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi soruna neden olabilir:
- Baş ağrısı,
- İnme,
- Menenjit,
- İşitme kaybı,
- Körlük dahil görme problemleri,
- Unutkanlık, bunama,
- His kaybı ve sıcaklık hissi
- Erkeklerde cinsel işlev bozukluğu (iktidarsızlık)
- Mesane inkontinansı (idrarı ya da dışkıyı tutamama)
- Kardiyovasküler problemler: Frengi; şişkinlik (anevrizma) ve vücudun ana arteri olan aortun ve diğer kan damarlarının iltihaplanması gibi pek çok kardiyovasküler soruna sebep olabilir. Frengi aynı zamanda kalp kapakçıklarına da zarar verebilir.
- HIV enfeksiyonu: Cinsel yolla bulaşan frengi veya diğer genital ülserleri olan yetişkinlerin HIV ile enfekte olma riskinin 2 – 5 kat arttığı tahmin edilmektedir. Bir frengi yarası kolayca kanar ve cinsel aktivite sırasında HIV’in hastanın kan dolaşımına girmesi için kolay bir yol sağlar. Bu bakımdan frengi taşıyıcısı bir kişi, kolaylıkla HIV de kapabilir.
- Hamilelik ve doğum komplikasyonları: Frengi taşıyıcısı bir kadın hamile kaldığında, doğmamış bebeğine de frengi verebilir. Konjenital frengi; gebeliğin düşmesi, ölü doğum veya doğumdan sonraki birkaç gün içinde yenidoğanın ölümü riskini büyük ölçüde artırır.
Frengi önlenebilir mi?
Frengiyi önlemek amaçlı yapılabilecek bir aşı henüz yoktur. Ancak bazı hususlara dikkat edilerek frengi önlenebilir. Frenginin yayılmasını önlemeye yardımcı olmak için aşağıdaki önerileri uygulamak iyi olur:
- Seksten uzak durmayın, ancak tek eşli olun!
Aslında frengiye yakalanmamanın tek ve kesin yolu hiç seks yapmamaktır. Ancak frengi olabilir endişesi ile seksten uzak durmak da hiç doğru değil. Oysaki frengiden kaçınmak için en iyi seçeneklerden birisi, her iki kişinin de sadece birbirleriyle seks yaptığı ve hiçbirinin enfekte olmadığı karşılıklı tek eşli cinsel ilişkidir. Seksten kaçınmak değil, enfekte olmayan biriyle tek eşli cinsel yaşam önerilir.
- Lateks prezervatif kullanın!
Prezervatifler, cinsel yolla bulaşan tüm hastalıklardan korunmak için çok etkilidir. Aynı bağlamda frengi bulaşma riski de prezervatif kullanımı ile azaltılabilir. Ancak bunun için prezervatifin frengi yaralarını kapladığından, kapattığından emin olmak gerekiyor.
- Alkol ve uyuşturucu gibi zararlı maddelerden uzak durun!
Eğlence amaçlı alınan uyuşturucuların kullanımı, alkol veya diğer ilaçların yanlış alınması cinsel ilişki esnasında korunma önlemlerini almayı engelleyebilir. Bu tür durumlarda da güvenli olmayan cinsel ilişki dolayısıyla cinsel yolla bulaşan hastalık riski artar. Bu sebeple bunlardan kaçınmak frengi için de önlem olacaktır.
- Seks partnerleri de test edilsin ve önleyici tedavi alsın!
Bir kişinin yaptırdığı test frengi için pozitif sonuç verirse, kişinin mevcut partnerleri ve son üç aydan bir yıla kadar olan diğer seks partnerler de test yaptırmaları için bilgilendirilmelidir. Zira test sonucunda enfekte oldukları anlaşılırsa, tedavi edilmeleri mümkün olabilir. Bu bakımdan cinsel ilişkiye girilmiş olan eski, yeni, mevcut tüm partnerlerin teste tabi olması ve gerekiyorsa tedavi olması frenginin yayılmasını sınırlamaya yardımcı olabilir. Bu uygulama aynı zamanda risk altında olanları danışmanlık ve doğru tedaviye yönlendirmek bakımından da önemlidir.
- Hamile iseniz ya da hamilelik şüphesi varsa mutlaka test yaptırın!
Pek çok kişi frengi ile enfekte olabilir ve bunu bilmeden yaşamını uzun süre devam ettirebilir. Var olan, ancak hiçbir belirti göstermeyen frenginin doğmamış çocuklarda yaratabileceği ölümcül olabilen etkiler düşünülerek, sağlık yetkilileri genellikle tüm hamile kadınların hastalık için taranmasını önerir.
Frengi nasıl teşhis edilir?
Frengi teşhisi için sağlık kurumlarında testler yapılmaktadır.
Frengi, aşağıdakilerin örnekler test edilerek teşhis edilebilir:
- Kan test
Kan testleri, vücudun enfeksiyonla savaşmak için ürettiği antikorların varlığını ya da yokluğunu gösterebilir. Frengiyi oluşturan bakterilere karşı antikorlar yıllarca vücutta kalır. Bu nedenle test mevcut veya geçmiş bir enfeksiyonu belirlemek için kullanılabilir.
- Beyin omurilik sıvısı
Frenginin sebep olduğu sinir sistemi komplikasyonlarına sahip olduğundan şüphe edilen kişilerde, doktor ayrıca bel ponksiyonu (omurilik) adı verilen bir işlemle beyin omurilik sıvısı örneği almayı önerebilir.
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri aracılığıyla, hastanelerdeki ya da sağlık ocaklarındaki sağlık personeli kişinin cinsel partnerlerine bulaşmış olabileceğini bildirmeye yardımcı olacak ortak hizmetleri sunmaktadır. Bu sayede sadece şüphe edilen kişi değil, onun partnerleri de test edilebilir ve tedavi edilebilir. Bu şekilde de frenginin yayılması sınırlandırılabilir.
Frengi nasıl tedavi edilir?
İlaç tedavisi
Frengi, erken evrelerinde teşhis edildiğinde tedavisi kolaydır ve kısa sürelidir. Frenginin tüm aşamalarında tercih edilen tedavi, bu soruna neden olan organizmayı öldürebilen antibiyotik bir ilaç olan penisilindir. Penisiline alerjisi olan kişilerde ise doktor başka bir antibiyotik önerebilir veya penisilin duyarsızlaştırılmasını önerebilir.
Birincil, ikincil veya erken aşamada latent frengi teşhisi konulursa, frengiye sebep olan bakteri bir yıldan kısa süredir vücuttaysa, önerilen tedavi tek bir penisilin enjeksiyonudur. Bir yıldan uzun süredir frengi olması durumunda ise hastanın ek dozlara ihtiyacı olabilir.
Penisilin, frengili hamile kadınlar için önerilen tek tedavi şeklidir. Penisiline alerjisi olan hamile kadınlar ise, penisilin almalarına izin verebilecek bir duyarsızlaştırma sürecine girebilir. Hamilelik sırasında frengi tedavisi görülmüş olsa bile, yeni doğan bebek konjenital frengi için test edilmeli ve enfekte olduğu görülürse antibiyotik tedavisi almalıdır.
Hasta frengi tedavisi gördüğü ilk gün Jarisch-Herxheimer reaksiyonu olarak bilinen sorunu da yaşayabilir. Bu durumda yaşanan belirti ve semptomlar arasında; yüksek ateş, titreme, bulantı, ağrı ve baş ağrısı bulunmaktadır. Bu reaksiyon genellikle bir günden uzun sürmez.
Frengi tedavi takibi önemlidir!
Frengi, erken dönemde teşhis edildiğinde kısa sürede tedavi edilebilen bir sorundur. Ancak tedavi sonrasında hastanın takip edilmesi de çok önemlidir. Frengi tedavisi gördükten sonra doktor hastadan şunları isteyecektir:
- Normal penisilin dozajına cevap verdiğinden emin olmak için periyodik kan testleri ve muayeneleri yapılmalı. Özel takip süreci teşhis konulan frenginin aşamasına bağlı olarak değişecektir.
- Tedavi tamamlanana ve kan testleri enfeksiyonun iyileştiğini gösterene kadar yeni partnerlerle cinsel temastan kaçınılmalıdır.
- Seks partneri, test edilebilmeleri ve gerekirse tedavi alabilmeleri için bilgilendirilmelidir.
- Hasta mutlaka HIV enfeksiyonu için test edilmelidir.
Frengi ile başa çıkma ve destek
Bir kişinin frengi olduğunu öğrenmek son derece üzücü olabilir. Kişi ilk öğrendiğinde genellikle öfke duyar ve başkalarına bulaştığından endişe ettiği için de utanabilir. Ancak bu süreçte suçluluk duygusu hiç de işe yaramaz. Aynı zamanda bunu eşinden kaptığını düşünen kişi, eşinin kendisine sadık olmadığı şüphesi ile mutsuz olacaktır. Oysaki eşlerden birisi diğerine veya her ikisi birbirine bulaştırmış, ikisinin de geçmiş dönemdeki partnerlerinden geliyor olabilir. bu süreçte en çok fayda getirecek olan yaklaşım bir an önce tedaviye başlamak ve gerekiyorsa bunun duygusal yüküyle başa çıkabilmek için profesyonel destek almaktır.
Çoğu kişi cinsel deneyimlerinin ayrıntılarını paylaşmaktan hoşlanmaz ve cinsel yolla bulaşan bir hastalığa yakalanmanın duygusal yükünü kaldıramaz. Oysaki doktor ofisi cinsel deneyimlerine dair her bilginin ayrıntılı olarak anlatılması gereken tek yerdir. Ancak bu şekilde en doğru tıbbi yardım alınabilir.
Frengi şüphesinde neler yapılabilir?
Frengi ile enfekte olduğundan şüphe eden kişi doktor randevusu öncesi neler yapması, neleri kısıtlaması gerektiğinin farkında olmalıdır. Bunun için de randevuyu alırken önceden yapması gereken bir şey olup olmadığını sorup öğrenmelidir. Bu bağlamda randevuyu planlama nedeniyle alakasız gibi görünebilecek olanlar da dahil olmak üzere kişi yaşadığı belirtileri not etmelidir. Bu amaçla aşağıdaki yollar izlenebilir:
- Aldığı tüm ilaçların, vitaminlerin veya takviyelerin bir listesini yapmalı.
- Doktora sormak için sorular yazmalı.
Doktor muayenesinde sorulması gereken bazı temel sorular şunlardır:
- Sahip olduğum enfeksiyonun tıbbi adı nedir?
- Tam olarak nasıl bulaşır?
- Çocuk sahibi olmamı engelleyecek mi?
- Hamile kalırsam bebeğime geçer mi?
- Tedaviden sonra tekrar ortaya çıkar mı?
- Bu sadece bir kez seks yaptığım birinden geçmiş olabilir mi?
- Bunu sadece bir kez seks yaptığım kişiye bulaştırmış olabilir miyim?
- Ne kadar zamandır var?
- Başka sağlık durumlarım da var. Bunları birlikte en iyi şekilde nasıl yönetebilirim?
- Tedavi edilirken cinsel olarak aktif olmamalı mıyım?
- Cinsel partnerim de tedavi olmak için doktora gitmek zorunda mı?
Doktor randevusuna kadar geçen sürede neler yapılabilir?
Frengi ile enfekte olmuş olabileceğini düşünen kişiler için doktorla konuşana kadar seks yapmaktan kaçınmak en iyisidir. Doktoru görmeden önce cinsel aktiviteye girilmesi durumunda, prezervatif kullanmak gibi güvenli seks uygulamalarını izlediğinden emin olmak gerekir.
