Genel Bakış
Gebeliğin 37. haftasından önce gerçekleşen doğumun erken doğum olduğu kabul edilir. Normal bir gebelik yaklaşık 40 hafta sürmektedir.
Bebeğin rahimde geçirdiği son haftalar, sağlıklı kilo artışı ve beyin ve akciğerler de dahil olmak üzere hayati organların gelişmesi açısından çok önemlidir. Bu nedenle prematüre bebeklerin daha fazla sağlık sorunları olabilmekte ve hastanede daha uzun kalmaları gerekebilmektedir. Ayrıca öğrenme engelleri ya da fiziksel engeller gibi uzun dönemli sağlık sorunları olabilmektedir.
Geçmişte erken doğum, ABD’de yenidoğan ölümlerinin en büyük nedenlerinden bir tanesiydi. Bugün ise yenidoğan bakım kalitesinin iyileşmesiyle prematüre bebeklerin hayatta kalma oranları artmış durumdadır. Ancak yine de ABD Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezleri’ne göre dünya çapında yenidoğan ölümlerinde en önemli sebep erken doğum olmaktadır. Erken doğum, çocuklarda uzun dönemli sinir sistemi bozukluklarının da en önemli nedenlerinden biridir.
Erken Doğumun Nedenleri
Erken doğumun nedenleri genel olarak tespit edilememektedir. Ancak bir kadının erken doğum yapma riskini arttıran bazı etkenler bulunmaktadır.
Aşağıdakilere sahip olan gebe bir kadının erken doğum yapma olasılığı bulunmaktadır:
- Diyabet
- Kalp rahatsızlığı
- Böbrek rahatsızlığı
- Yüksek tansiyon
- Gebelikle ilgili olan aşağıdaki durumlar da erken doğum ile ilişkili olabilmektedir:
- Gebelikten önce ve gebelik sırasında yetersiz beslenmek
- Gebelik sırasında sigara içmek, yasadışı maddeler kullanmak ya da çok fazla alkol tüketmek
- İdrar yolu ve amniyotik zar enfeksiyonları gibi bazı enfeksiyonlar
- Önceki gebeliklerde erken gebelik yaşamış olmak
- Anormal rahim
- Erken dönemde rahim yetmezliği
Ayrıca 17 yaşından küçük ya da 35 yaşından büyük olan gebelerin de erken doğum yapma ihtimalleri olmaktadır.
Prematüre Bebeklerde Görülmesi Olası Sağlık Sorunları
Bebek ne kadar erken doğduysa sağlık sorunlarına sahip olma ihtimali de o kadar artmaktadır. Prematüre bebekte doğumdan hemen sonra şu belirtiler görülebilir:
- Nefes almada sorunlar
- Düşük kilo
- Düşük vücut yağı
- Vücut ısısını koruyamamak
- Normalden daha az hareketli olmak
- Hareket ve koordinasyon sorunları
- Beslenme ile ilgili sorunlar
- Anormal şekilde solgun ya da sarı cilt
Prematüre bebekler, hayati tehlike arz eden sorunlarla da doğabilirler. Bu sorunlara şunlar dahildir:
- Beyinde hemoraji, ya da beyin kanaması
- Pulmoner hemoraji, ya da akciğer kanaması
- Hipoglisemi, ya da düşük kan şekeri
- Yenidoğan sepsisi, bakteriyel bir kan enfeksiyonu
- Zatürre, akciğerlerde enfeksiyon ve inflamasyon
- Patent duktus arteriosus, kalbin ana kan damarında yer alan açık boşluk
- Anemi, vücutta oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin az olması
- Yenidoğanda respiratuar distres sendromu, tam gelişmemiş akciğerler nedeniyle meydana gelen solunum bozukluğu
Bu sorunlardan bazıları, yenidoğanlar için gerekli bakım sağlandığında düzelebilmektedir. Diğerleri ise uzun süreli sakatlık ya da hastalık ile sonuçlanabilmektedir.
Doğum gerçekleştikten hemen sonra doktorlar, prematüre bebekler üzerinde pek çok test yapmaktadır. Bu testler, komplikasyon riskini azaltmakta yardımcıdırlar. Ayrıca doktorlar, yenidoğan bebekleri hastanede kaldıkları süre boyunca sürekli olarak takip ederler.
Prematüre bebeklere yapılabilecek testlere aşağıdakiler dahildir:
- Kalp ve akciğer gelişimini değerlendirmek için göğüs röntgeni
- Glikoz, kalsiyum ve bilirubin seviyelerini belirlemek için kan testleri
- Kandaki oksijen seviyesini belirlemek için kan gazı analizi
Prematüre Bebek Tedavisi
Doktorlar genelde erken doğumu anneye doğum geciktirici ilaçlar vererek engellemeye çalışır.
Erken doğum durdurulamıyorsa ya da bebeğin erken doğması gerekiyorsa doktorlar, yüksek riskli doğum için hazırlanır. Bu durumda annenin yenidoğan yoğun bakım ünitesi olan bir hastaneye gitmesi gerekebilir. Bu sayede bebeğin doğumdan sonra hemen gerekli bakımı alması sağlanır.
Prematüre bebeğin hayatının ilk birkaç günü ve haftası, hastane bakımı hayati organların gelişimini desteklemek üzerine olmalıdır. Yenidoğanın, vücut ısısını kontrol eden bir kuvözde kalması gerekebilir. Gerekli ekipmanlar ile bebeğin kalp atışı, solunumunu ve kanındaki oksijen takip edilecektir. Bebeğin tıbbi destek olmadan yaşayabilmesi, haftalar ya da aylar alabilir.
Pek çok prematüre bebek ağızdan beslenemez çünkü emme ve yutma yetileri henüz koordine değildir. Bu bebeklerin, damar içi olarak ya da burundan veya ağızdan yerleştirilen ve mideye giden bir boru ile beslenmesi gerekir. Bebek emme ve yutma konusunda yeterince güçlü hale geldiğinde genelde emzirilerek ya da biberon ile beslenmesi mümkün olmaktadır.
Prematüre bebeğin akciğerleri tam olarak gelişmemişse bebeğe oksijen verilmesi gerekebilir. Yenidoğanın kendi başına ne kadar iyi nefes alabildiğine bağlı olarak oksijen vermek için şunlar kullanılabilir:
Solunum cihazı: Akciğerlere hava giriş-çıkışı sağlar
Devamlı pozitif hava basıncı: Solunum yollarını açık tutmak amacı ile hafif hava basıncı kullanılır
Oksijen başlığı: Yenidoğanın kafasına oturan ve oksijen sağlayan bir cihazdır
Prematüre bir bebek, aşağıdaki durumlarda hastaneden çıkmaya hazır hale gelir:
- Meme emebilme ya da biberon ile beslenebilme
- Destek olmadan nefes alabilme
- Vücut sıcaklığını ve kilosunu koruyabilme
Prematüre Bebeklerde Uzun Dönemli Durum
Prematüre bebekler genellikle özel bakım gerektirir. Bu nedenle genelde hayatlarına yenidoğan yoğun bakım ünitesinde başlarlar. Yenidoğan yoğun bakım ünitesi bebeğe, stresin kısıtlandığı bir çevre sunar. Bunun yanı sıra bebeğin büyümesi ve gelişmesi için gereken sıcaklığı, besini ve korunmayı sağlar.
Anne ve yenidoğan bakımında meydana gelen son gelişmeler sayesinde prematüre bebeklerde hayatta kalma oranları yükseldi. Yapılan bir araştırmaya göre 28. haftadan önce doğan bebeklerde hayatta kalma oranı, ki bunun çok erken doğum olduğu söylenebilir, 1993’ten 2012’ye kadar yüzde 70’ten yüzde 79’lara kadar çıktı.
Buna rağmen bütün prematüre bebekler uzun dönemli komplikasyonlar yaşama riski ile karşı karşıyadır. Gelişimsel, medikal ve davranışsal sorunlar çocukluk dönemi boyunca devam edebilir. Hatta kimilerinde kalıcı sakatlıklar oluşabilir.
Erken doğum, özellikle de çok erken doğum ile ilişkili, uzun dönemli ve yaygın olarak görülen sorunlar şunlar olmaktadır:
- Duyma sorunları
- Görme kaybı ya da körlük
- Öğrenme engelleri
- Fiziksel engeller
- Geç kalmış gelişim ve zayıf koordinasyon
Prematüre bebeklerin ebeveynlerinin, çocuklarının bilişsel ve motor gelişimleri konusunda dikkatli olmaları gerekir. Bunlara gülme, oturma ve yürüme gibi bazı yetenekler de yer almaktadır.
Konuşma ve davranış gelişimini izlemek de çok önemlidir. Bazı prematüre bebeklerin çocuklukları boyunca konuşma terapisi ya da fizik terapi almaları gerekebilmektedir.
Erken Doğumu Önlemek
İyi bir prenatal bakım ile erken doğum yapma ihtimalini önemli derecede azaltmak mümkündür. Diğer önleyici önlemler ise şunlar olmaktadır:
Gebelikten önce ve gebelik sırasında sağlıklı beslenin: Tam tahıl, yağsız protein, sebze ve meyvelerden bol miktarda yediğinizden emin olun. Folik asit ve kalsiyum takviyeleri de gebelikte önerilmektedir.
Her gün bol miktarda su için: Tavsiye edilen miktar günde 8 bardak olmak ile beraber spor yapıyorsanız daha fazla su tüketmeye dikkat edin.
İlk trimesterden itibaren aspirin almaya başlayın: Yüksek tansiyonunuz varsa ya da geçmişte erken doğum yaşadıysanız doktorunuz günlük olarak 60 ila 80 mg aspirin almanızı önerebilir.
Sigarayı, yasadışı maddeleri bırakın ve reçeteli ilaçları aşırı miktarda kullanmayın: Bütün bunlar gebelikte erken doğum riskini arttırabileceği gibi düşük riskini de arttırmaktadır.
Erken doğum hakkında endişeleriniz varsa doktorunuzla konuşun. Doktorunuz, erken doğum yapma riskinizi düşürecek önlemlere yönelik olarak ek tavsiyeler verebilir.
