Yumurtlama bozuklukları, kadınlarda kısırlığa neden olan başlıca sorunlardır. Üreme hormonlarının düzenlenmesinde meydana gelen sorunlar nedeniyle gerçekleşen yumurtlama bozuklukları, kadının adet döngüsü süresince yumurta üretiminde yaşanan sorunları ifade eder. Bu bozukluklar genelde aşağıda yer alan sağlık sorunlarının bir sonucu olarak ortaya çıkar:
- Hipotalamus disfonksiyonu (Hipertiroidi ya da hipotiroidi)
- Polikistik over sendromu (PKOS)
- Erken yumurtalık yetmezliği
- Çok fazla prolaktin salgılanması
Yumurtlama Bozuklukları Belirtileri
Yumurtlama bozukluğunun nedenine ve yumurtlamayı etkileyen hormonlara bağlı olarak belirtiler değişiklik gösterebilir. Bazı vakalarda tek belirti kısırlık olmaktadır. Diğer nedenler arasında şunlar yer almaktadır:
Düzensiz adet dönemleri: Düzensiz adetler ve adet görememek en yayın belirtiler arasındadır.
Ruh halinde değişiklikler: Bunlar arasında genellikle anksiyete, depresyon ve sinirlilik yer almaktadır.
Kiloda değişim: Hipotiroidi durumunda genelde kilo alınırken hipertiroidi durumunda ise kilo verilir.
Hipotalamus Disfonksiyonu
Hipotalamus disfonksiyonu, beynin bir parçası olan hipotalamus ile ilgili bir sorundur. Hipotalamus, hipofiz bezinin kontrol edilmesine yardımcı olur ve pek çok vücut fonksiyonunu destekler.
Hipotalamus, vücudun iç fonksiyonlarını korumasına yardımcı olur. Vücudun şu işlevlerinin düzenlenmesine yardım eder:
- İştah ve kilo
- Vücut sıcaklığı
- Doğum
- Duygular, tutum, hafıza
- Büyüme
- Anne sütü üretimi
- Tuz ve su dengesi
- Cinsel istek
- Uyku ve uyanıklık döngüsü ile biyolojik saat
Hipotalamusun bir diğer önemli görevi ise hipofiz bezini kontrol etmektir. Hipofiz bezi, beyinde bulunan küçük bir bezdir ve hipotalamusun hemen altında bulunmaktadır. Hipofiz bezi aşağıdakileri kontrol etmekten sorumludur:
- Adrenalin bezleri
- Yumurtalıklar
- Testis
- Tiroit bezi
Hipotalamus disfonksiyonunun çok sayıda nedeni olabilmektedir. En yaygın olarak görülen nedenler arasında travmatik beyin hasarları, tümörler ve radyasyon yer almaktadır.
Hipotalamus disfonksiyonunda görülen belirtiler, hormonların ya da beyin sinyallerinin kaybolması ile meydana gelir. Hipotalamus disfonksiyonunda tiroit etkilenmişse hipotiroidi görülebilir. Hipotiroidi belirtileri arasında sürekli olarak üşüme, kabızlık, yorgunluk ve kilo kaybı yer almaktadır.
Hipotalamus disfonksiyonu yaşayan kadınlarda hipotalamus, GnRH üretmeyi durdurabilir. Bunun sonucunda ise vücutta üretilen FSH, LH ve östrojen miktarı azalacaktır. FSH, LH ve östrojen seviyelerinin azalması, vücudun ürettiği yumurtaların kalitesini düşürebilir ya da yumurta salınımını tamamen durdurabilir. Sonuç olarak ise adet görme tamamen durabilir. Sağlıklı ve düzenli adet döngüleri olmaması durumunda kadının gebe kalması mümkün olmayabilir.
Polikistik Over Sendromu (PKOS)
Polikistik over sendromu (PKOS), yaygın olarak üreme çağındaki kadınlarda görülen hormonal bir bozukluktur. PKOS’u olan kadınlarda adet görme genelde düzensiz ya da uzun aralıklarla olmakta ya da aşırı miktarda erkeklik hormonu üretimi olmaktadır. PKOS durumunda yumurtalıklarda çok sayıda küçük sıvı birikmeleri meydana gelebilir ve yumurtalıklar, düzenli olarak yumurta salınımı yapma konusunda başarısız olabilir.
PKOS’un kesin nedeni tam olarak bilinmese de şu faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir:
Aşırı insülin: Hücreleriniz, insüline karşı dirençli hale gelirse kan şekeri seviyeniz yükselebilir ve vücudunuz daha fazla insülin üretebilir. Aşırı insülin üretimi ise yumurtalıklarda zorluklara neden olan androjen üretiminin artmasına neden olabilir.
Düşük dereceli inflamasyon: Araştırmalar, PKOS’u olan kadınların, polikistik overlerin androjen üretmelerini teşvik eden düşük dereceli inflamasyona sahip olduklarını göstermektedir. Bu durum, kalp ve kan damarları ile ilgili sorunlara yol açabilir.
Kalıtsallık: Araştırmalar, bazı genlerin PKOS ile ilgili olabileceğini göstermektedir.
Aşırı androjen: Yumurtalıkların anormal yüksek seviyelerde androjen üretmesi, hirsutizm ve akneye neden olabilmektedir.
Düzensiz adet döngüleri, PKOS’un en yaygın olarak görülen belirtisidir. Yılda dokuz kereden daha az adet görüyorsanız, adetleriniz arasında 35 günden fazla zaman varsa ve anormal derecede ağır adet dönemleri yaşıyorsanız PKOS’unuz olabilir.
Düzensiz adet döngülerinin yanı sıra erkeklik hormonunun yükselmesi nedeniyle yüzde ve vücutta aşırı kıllanma, akne ve erkek tipi kellik de PKOS belirtileri arasında yer alabilmektedir.
PKOS, yukarıda yer alanların yanı sıra yumurtalıkları da etkileyebilmektedir. Bu durumda yumurtalıklarınız büyüyebilir ve yumurtaları çevreleyen folikülleri tutabilir. Sonuç olarak yumurtalıklar işlevlerini düzgün bir şekilde yerine getiremeyebilir.
Erken Yumurtalık Yetmezliği
Erken yumurtalık yetmezliği, yumurtalıkların 40 yaşından önce işlevini durdurması ile meydana gelmektedir. Bu durum meydana geldiği zaman yumurtalıklarınız normal miktarda östrojen üretemez ya da düzenli olarak yumurta salamaz. Sonuç olarak ise kısırlık oluşabilir.
Erken yumurtalık yetmezliğinin nedenleri arasında şunlar bulunmaktadır:
Kromozom kusurları: Mozaik Turner sendromu ve fragile X sendromu gibi bazı genetik bozukluklar, erken yumurtalık yetmezliğine neden olabilmektedir.
Toksinler: Kemoterapi ve radyoterapi, toksin kaynaklı görülen yumurtalık yetmezliğine neden olabilir. Bu terapiler, hücrelerin genetik malzemelerine zarar verebilir.
Otoimmün hastalıklar: Bağışıklık sisteminiz, yumurtalık dokularınıza karşı antikorlar ürettiğinde yumurtaları tutan foliküller ve yumurtalar zarar görebilir.
Bilinmeyen faktörler: Erken yumurtalık yetmezliğinin nedeni sıklıkla bulunamamaktadır. Doktorunuz, nedeni bulmak için daha fazla test yapılmasını önerebilir ancak rahatsızlığın nedeni yine de tespit edilemeyebilir.
Erken yumurtalık yetmezliği sıcak basmaları, gece terlemeleri, sinirlilik, konsantre olmada zorluk, azalan cinsel istek, cinsel ilişki sırasında ağrı ve vajinal kuruluk gibi belirtilere neden olabilmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği şu sorunlara yol açabilmektedir:
- Kısırlık
- Kemik erimesi
- Depresyon ya da anksiyete
- Kalp rahatsızlıkları
Prolaktin Hormon Fazlalığı
Pek çok insan, prolaktin üretimi ile ilgili sorun yaşamaz. Ancak bazı insanlarda ise prolaktin üretimine bağlı olarak çeşitli sorunlar ortaya çıkabilir.
Kanda çok fazla prolaktin bulunması, adet döngüsünde düzensizlikler, östrojen yetmezliği ve testosteron yetmezliği gibi sorunların görüldüğü hiperprolaktinemiye neden olabilmektedir. Bu durumda kadın gebe kalmakta zorlanabilir ya da gebelik olmadan memelerde süt üretimi gerçekleşebilir. Prolaktin seviyelerinin yüksek olması, östrojen ve progesteron seviyelerini de etkileyebilmektedir. Bu da yumurtlamanın değişmesine ya da durmasına yol açabilir. Bunun yanı sıra adet dönemleri düzensiz hale gelebilir. Yüksek prolaktin seviyesine sahip olan bazı kadınlarda hiç belirti görülmeyebilir.
Hiperprolaktinemi nedenleri arasında şunlar bulunmaktadır:
- Hipofiz bezi tümörleri
- Hipotiroidi
- Depresyon, psikoz ya da tansiyon için kullanılan ilaçlar
- Bazı bitkiler
- Göğüs duvarında iltihap
- Stres ya da egzersiz (genelde aşırı egzersiz neden olur)
- Bazı gıdalar
- Meme ucu uyarımı
Hiperprolaktinemi vakalarının yaklaşık üçte birinde bu durumun nedeni bulunmamaktadır.
Yumurtalık Bozuklukları Tanısı
Düzensiz adet görme ya da adet görememe, adet döngülerinin sürelerinde farklılıklar olması gibi anormal adet döngüleri genelde yumurtlama bozukluklarının en net belirtileridir.
Doktorunuz, adet döngünüz ile ilgili bilgileri sizden edinerek ve kan testleri ile ultrasondan faydalanarak yumurtalıklarınızda bir sorun olup olmadığını anlayacaktır.
Yumurtalık Bozukluklarında Tedavi Seçenekleri
Yumurtalık bozukluklarında yumurtlamanın kalitesi ve sıklığı üzerine odaklanılır. Yumurtlama bozuklukları tedavileri arasında şunlar yer alabilir:
Doğurganlık ilaçları: Hem ağız yolu ile hem enjeksiyon yolu ile kullanılan ilaçlar, yumurtalıkları yumurta üretimi ve salınımı için uyarabilir. Pek çok kadın ağız yolu ile alınan ilaçlara yanıt vermektedir. Ağız yolu ile ilaç kullanmak istemeyen kadınlar enjeksiyon yolu ile ilaç kullanabilir, ancak bu durumda doktorun, durumu yakından izlemesi gerekmektedir.
Hayat tarzında değişiklikler: Tiroit bozukluklarında kullanılacak olan ilaçların yanı sıra hastaların, hayat tarzlarında değişiklik yapmaları önerilebilir. Sağlıklı kiloda olmak, düzenli egzersiz ve stresi azaltma yöntemleri tavsiye edilebilir.
Tiroit hormonu replasman tedavisi: Hipotiroidi ya da hipertiroidi olan hastalarda tiroksin (T4) ile tiroit seviyeleri normal aralığa getirebilir. Bu ilaçları kullanan hastalar, doktorları tarafından takip edilmelidir.