Embriyo, doğmamış bir bebek için gelişimin erken bir aşamasıdır. Bu büyüme döneminde, küçük bir döllenmiş yumurta bölünür ve yenidoğana benzemeye başlayan bir noktaya kadar gelişir.
Embriyo aslında, rahimde hayata, yaşamaya başlamak demektir. Yeni doğan bir bebek veya bir kedi, köpek yavrusu çok sevimli görünüyor olabilir. Doğduklarında minyatür insanlara, köpeklere ve kedilere benziyorlar. Her şeyiyle o türü andırıyorlar. Oysaki her zaman böyle görünmüyorlar. Doğmadan önce, annelerinin üreme yollarında küçük döllenmiş yumurtalar olarak yaşama başlayıp rahimde geçen süre boyunca yaşadıkları değişim ve gelişimin ürünü olarak doğduklarında kendi ırklarının tıpa tıp aynısı, ancak minyatürü gibi görünebiliyorlar.
Gelişme aşamaları
İnsanlar, köpekler ve kediler gibi memeliler, annelerinin içinde gelişir ve büyürler. İnsan bebekleri doğum günlerinden yaklaşık dokuz ay önce gelişime başlar ve doğuncaya kadar da gelişimini sürdürür. Bu süre zarfında, tek bir hücre olarak başlayıp daha sonra bir embriyo ve sonra bir fetüse dönüşen farklı aşamaları geçer.
İnanması zor görünebilir, ancak hepimiz zigot adı verilen tek bir döllenmiş yumurta olarak hayata başladık. Döllenme, dişi yumurtanın bir erkek sperm ile birleşmesi durumunda gerçekleşir. Döllenmiş bir yumurta o kadar küçüktür ki, anne ve babasının onu görmesi için mikroskop kullanması gerekir. Döllenmeden sonra, bu yeni birey hızlı bir şekilde ilk büyük gelişim aşamasına geçer ve ebeveynler artık ondan döllenmeden sonraki 8 hafta boyunca doğmamış bir bebeğe verilen ad olan “embriyo” olarak bahsedebilir. Yani döllenmiş yumurta, 8 hafta süresince embriyo aşamasındadır. Gelişimin ilk iki haftasında insan embriyolarını tanımlamak içinse “embriyo öncesi” terimi kullanılmaktadır.
Embriyoya dair bilim insanlarının tanımları
- Embriyonun gelişimi, bir sperm bir oositi döllediğinde ve birlikte bir zigot oluşturduğunda başlar.
- İnsani gelişme, döllenme (gebe) olarak bilinen bir süreç sırasında erkek ve dişi gametlerin veya üreme hücrelerinin birleşmesinden sonra başlar.
- Döllenme, bir spermin (spermatozoon) ikincil bir oosit (ovum) ile temasıyla başlayan ve pronükleuslarının (sperm ve yumurtanın haploid çekirdeği) kaynaşması ve kromozomlarının birbirine karışması ile biten bir olaylar dizisidir. Bu şekilde yeni bir hücre oluşur. Zigot olarak bilinen bu döllenmiş yumurta, bir insanın başlangıcı veya primordyum olan büyük bir diploid hücredir.
- Embriyo; döllenme zamanından organizmanın fetüs olarak bilinmesi durumunda önemli farklılaşma meydana gelene kadar gelişen organizmadır.
- Embriyo; gelişimin ilk evresindeki bir organizmanın, gebe kalma zamanından rahimde ikinci ayın sonuna kadar geçen evredir.
- Embriyo terimi; genellikle döllenmeden hamileliğin sekizinci haftasının sonuna kadar gelişme dönemiyle sınırlıdır.
- Bir insanın gelişimi döllenme ile başlar. Bu süreçte yüksek derecede uzmanlaşmış iki hücre, erkeğin spermatozoonu ve dişi oosit, yeni bir organizma olan zigotun ortaya çıkması için birleşir. Bu şekilde embriyo oluşur ve 2 ay, yani 8 hafta boyunca embriyo olarak yaşamına devam eden bu oluşum, sonrasında fetüs olacaktır.
- Embriyo; üreme hücrelerinin birleşmesi ile ayrı bir organizma haline geldiğinde vücudunu karakterize eden organların tamamlanması arasındaki gelişmekte olan bireydir. Öncelikle insan erkeğinin sperm hücresi dişinin yumurta hücresini karşılar ve bu süreç döllenmiş bir yumurta (zigot) ile sonuçlanır ve yeni bir yaşam başlar.
- Embriyo terimi, gebe kalmanın sekizinci haftasının sonuna kadarki erken gelişimin çeşitli aşamalarını kapsar.
- Çoğu bilim adamı için “embriyo” kelimesi, döllenmeden sonraki ilk 8 haftalık zamanı içerir.
- Zigot, döllenme sırasında bir oosit ve sperm birleşmesinden kaynaklanır. Zigot, yeni bir insanın, yani bir embriyonun başlangıcıdır.
- Bir laboratuvar döllemesinde oosit ve sperm kromozomları sırasıyla dişi ve erkek pronükleuslar içine konur. Bu pronükleuslar, döllenmiş zigotun tek, diploid, 2N çekirdeğini üretmek için birbirleriyle kaynaşırlar. Bu zigot oluşumu anı embriyonik gelişimin başlangıç veya sıfır zaman noktasıdır. Döllenme gerçekleştikten sonra embriyo oluşur.
- Hayat sürekli bir süreç olmasına rağmen, döllenme kritik bir dönüm noktasıdır. Çünkü sıradan koşullar altında yeni, genetik olarak farklı bir insan organizması oluşur. Böylece her bir pronükleusta bulunan 23 kromozomun kombinasyonu zigotta 46 kromozom ile sonuçlanır. Böylece diploid sayısı geri yüklenir ve embriyonik genom oluşur. Embriyo artık genetik bir birlik olarak var olmuş olur.
- Hemen hemen tüm insanlar ve hayvanların çoğu hayatlarına tek bir hücreden, döllenmiş ovumdan (zigot) başlar. Döllenme zamanı, bireyin yaşam tarihinde veya ontogenisinde başlangıç noktasını temsil eder. Döllenme sonunda da embriyo, yani gelişimin erken aşaması oluşur.
- Biyologlar, tek hücreli aşamayı, iki hücreli aşamayı ve sonraki tüm aşamaları tanımlamak için “embriyo” terimini kullanır. Embriyo terimi, insan benzeri uzuvların ve yüz özelliklerinin döllenmeden 6 – 8 hafta sonra ortaya çıkmaya başladığı zamana kadar kullanılır.
- İnsan üremesi alanında çalışan uzmanlar, döllenmeden sonraki ilk 2 hafta boyunca var olan gelişmekte olan varlığı tanımlamak için “embriyo öncesi” ifadesini, bundan sonraki 6 – 8 haftalık süreçteki varlık içinse “embriyo” kelimesini kullanmayı önermişlerdir.
Embriyo ve fetüs: Haftalık fetal gelişim
Yumurta, sperm tarafından döllendikten doğuma kadarki süreçte, hamileliğin her haftasında minik bebek kimi zaman kendisi gibi minik adımlarla, kimi zaman da çok hızlıca ilerlemeler kaydederek gelişiyor.
Bir gebelik oluştuğunda doktor, “embriyo” ve “zigot” gibi spesifik tıbbi terimlerle hamileliğin farklı aşamaları hakkında konuşur. Aslında zigot ilk aşama, embriyo sonraki aşama, fetüs ise en son aşamadır. Bakalım bu terimler tam olarak ne anlama geliyor ve annesinin rahmindeki minik bebek hafta hafta hangi aşamalardan geçiyor, hangi ifadelerle tanımlanıyor?
Zigot nedir?
Döllenme, genellikle yumurtlamanın birkaç saat içinde gerçekleşen bir süreçtir. Sperm yeni çıkan yumurtayla buluştuğunda üreme konusundaki kritik nokta meydana gelir. Bu buluşmada 23 erkek ve 23 dişi kromozomu, zigot adı verilen tek bir hücre embriyosunu oluşturmak için bir araya gelir.
Embriyo ve fetüs
İnsan hamileliklerinde; rahimdeki bebek, daha doğrusu erken olması, gebe kaldıktan sonraki 9. haftaya kadar veya son adet döneminden sonra 11. haftaya kadar fetüs olarak kabul edilmez. Embriyonik dönem, vücudun önemli sistemlerinin oluşumu ile ilgilidir. Bunu bebeğin temel oluşumu ve çerçevesi olarak düşünmekte fayda var. Öte yandan, fetal dönem daha çok büyüme ve gelişme ile ilgilidir. Böylece bebek dış dünyada hayatta kalabilir, küçük bir insan olarak yaşamına devam edebilir.
Gebeliğin ilk 10 haftası
1. ve 2. haftalar: Hazırlık
Aslında adet döngüsünün ilk iki haftasında (ortalama olarak) kadın henüz hamile değildir. Bunun yerine vücut, yumurtayı serbest bırakmaya hazırlanıyordur. Bu sebeple de gebelik hesaplamaları için son adet kanamasının ne zaman başladığını not etmek önerilir. Bu sayede olası bir gebelik durumunda doktor, gebeliğin haftasını doğru şekilde tahmin edebilecek, hesaplayabilecektir.
3. hafta: Yumurtlama
Bu hafta yumurtlama, yani kadının fallop tüplerine bir yumurta bırakılması ile başlar. Eğer o anda ya da o birkaç saat içinde korumasız bir cinsel ilişki olmuş ve sperm de hazırsa ve bekliyorsa, yumurtanın döllenmesi ve bir zigot haline gelme şansı vardır.
4. hafta: İmplantasyon (gebeliğin rahme tutunması)
Döllenmeden sonra, zigot bölünmeye ve bir blastosiste dönüşmeye devam eder. Döllenmiş yumurta fallop tüplerinden rahme doğru yolculuğuna devam eder. Döllenmiş yumurtanın rahim içi dokusuna yerleşip gebeliği gerçekleştirmesi yaklaşık üç gün sürer. Eğer implantasyon, yani embriyonun rahme tutunması olayı gerçekleşirse, vücut evde hamilelik testleriyle tespit edilen hormon olan insan koryonik gonadotropini (hCG) salgılamaya başlar.
5. Hafta: Embriyonik dönem başlıyor
5. hafta gebeliklerde çok önemlidir. Çünkü bebeğin sistemlerinin büyük bir kısmının oluşacağı embriyonik dönemi başlatır. Embriyo bu noktada üç katlıdır. Sadece bir kalemin ucunun büyüklüğündedir. Bu tabakalardan üst tabaka ektodermdir. En sonunda bebeğin cildine, sinir sistemine, gözlerine, iç kulaklarına ve bağ dokusuna dönüşecek olan tabakadır. Orta tabaka mezodermdir. Bebeğin kemikleri, kasları, böbrekleri ve üreme sisteminden sorumludur. Son katman ise endodermdir. Bebeğin akciğerleri, bağırsakları ve mesanesi daha sonra gelişecektir.
6. Hafta
Bebeğin kalbi bu haftanın başında atmaya başlar. Doktor, bunu bir ultrason muayenesinde bile tespit edebilir. Bebek henüz hastaneden eve gelecek olan minik bebeğe benzemiyor. Ancak bazı temel yüz özelliklerinin yanı sıra kol ve bacak tomurcukları oluşuyor.
7. Hafta
Bebeğin beyni ve başı 7. haftada daha da gelişiyor. Bu hafta kol ve bacak tomurcukları küreklere dönüştü. Bebek hala bir silgi kadar küçük olmasına rağmen, küçük burun delikleri bile var. Aynı zamanda gözlerinin lensleri oluşmaya başlıyor.
8. Hafta
Bebeğin göz kapakları ve kulakları oluşuyor. Bu sayede artık görebilir ve duyabilir. Aynı zamanda üst dudakları ve burunu da şekillenmeye başlıyor.
9. Hafta
Bebeğin kolları şimdi dirseklerden bükülebilir. Ayak parmakları şekilleniyor. Göz kapakları ve kulakları daha rafine bir hale geliyor.
10. Hafta: Embriyonik dönemin sonu
Bebek, 10. haftada küçük bir benek haline geldi ve hala başından kalçasına kadar sadece 5 santimetre uzunluğunda. Yine de minik bebek yavaş yavaş bir yenidoğan gibi görünmeye başlıyor. Zira organlarının birçoğu artık yerinde. Bu hafta embriyonik dönemin son haftasıdır.
11. Hafta ve ötesi
Tebrikler, minik bebek artık embriyodan bir fetüse dönüştü. 11. haftadan itibaren bebek, hamileliğin sonuna kadar gelişmeye ve büyümeye devam edecektir. İşte bundan sonra yapacaklarından bazıları aşağıda sıralanıyor:
İlk trimester (ilk 3 aylık dönem)
Bebeğin gelişimi hala ilk üç aylık dönemin geri kalanına göre hızlı seyrediyor. Hatta tırnakları bile büyümeye başladı. Yüzü daha çok insani özelliklere bürünüyor. 12. haftanın sonunda, bebek başından kalçasına kadar yaklaşık 6 buçuk santimetre boyunda ve yaklaşık 15 gram ağırlığında olacak.
İkinci üç aylık dönem
13. hafta, ikinci üç aylık dönemin başlangıcını gösterir. Bu aşamada fetüs, gerçek bir bebek gibi görünüyor ve gelişiyor. Bu süreçte bebeğin cinsel organları gelişiyor, kemikleri güçleniyor ve vücudunda yağ birikmeye başlıyor. Bu dönemin yarısına gelindiğinde, yani yaklaşık 5 aylık olduğunda saçları görünür hale gelir, emebilir ve yutabilirler. Aynı zamanda annesinin sesini duymaya başlayabilir. Bebek bu süre zarfında başından kalçasına kadar yaklaşık 7 buçuk – 10 santimetre boyunda ve yaklaşık 35- 50 gram ağırlığında olacak.
Üçüncü üç aylık dönem
27. haftadan itibaren üçüncü üç aylık döneme girilmiş oluyor. Bu aşamanın ilk yarısında fetüs gözlerini açmaya başlar, amniyotik sıvıda nefes alır ve vücudu onu koruyan vernix caseosa ile kaplanır. Bu dönemin sonuna doğru, artık bebek çok daha çabuk kilo alır, çok daha büyük hareketler yapar ve kendini amniyotik kesede toplamaya başlar. Fetüs üçüncü trimesterda başından kalçasına kadar 50 santimetreye kadar uzayabilir ve 2 buçuk kilo- 4 kilogram ağırlığa kadar ulaşabilir. Doğumda bebeklerin uzunluğu ve ağırlığı büyük ölçüde değişir.
